Ayların isimleri nereden geliyor?
Antik Roma’da Venüs, Mars, Terminus (gençlik) ve Iuventas (yaşlılık) adında dört ay ismi vardı. Diğerleri ilerleyen zamanlardaki yeni çalışmalar ile eklenmiştir. Süryanilerde ayların isimleri şöyledir: Azar, Nisan, Ayar, Haziran, Temmuz, Ab, Eylül, Tişrin, Kanun, Şubat. Hicri Arap takviminde bazı Süryani ayları kullanılmıştır. Teşrinievvel, Teşrinisani, Kanunievvel, Kanunisani gibi.
Osmanlı ay yılı esaslı Hicri takvimin yanında, güneş yılına dayalı Rumi takvimi de kullanmak zorunda kalmıştır. Bu takvimde ay isimleri sırasıyla; Mart, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Teşrinievvel, Teşrinisani, Kanunievvel, Kanunisani’dir. Yılbaşı Mart ayıdır. 1917’de Teşrinievvel, Teşrinisani, Kanunievvel, Kanunisani yerine Ekim, Kasım, Aralık, Ocak isimleri verilmiştir.
Eski Türklerde; Aramay, İkinçay, Ücünçay, Törtünçay gibi isimler kullanılsa da halk arasında halk arasında; Gücük, Mart, Avril, Kiraz, Haziran, Orak, Harman, Çürük, Avara, Koç, Karakış, Zemheri gibi isimler de kullanılmıştır.
Bugün kullandığımız miladi takvim güneş yılına dayalıdır. Ay isimleri de genelde Babil, Süryani ve Romalılardan alınmıştır. Biz de bazı aylara bize yakın isimler vermişiz. Öncelikle eskilerden şöyle bir başlayalım.
Ocak:
Ocak ayının ismi, Eski Roma’da Januarius idi. Janua kapı-giriş demekti. Janus, Romalıların Taklar tanrısı idi. Biz bu aya Türkçe ateş (odak/ocak) anlamında Ocak ismini vermişiz. Kışın kendini gösterdiği, ocakların yakılıp ateş başında zaman geçirildiği soğuk ay olarak tanımlanabilir.
Şubat:
Şubat, Süryanicedir (şabat-şobat). Eski Roma’da Februarius idi. Februum, arındırma demektir. Februa, Romalıların günahlarına kefaret olarak kurban kestikleri arındırma festivaline verilen isimdir.
Mart:
Mart, Roma’da Martius idi. Mars, Romalıların savaş tanrısının adı. Aslında senenin ilk ayı idi. Ancak 1582’de Papa XIII. Gregorius’un düzenlediği yeni takvimde ilk ay olarak Ocak belirlenmiştir. Bu yeni takvimi Almanya- İtalya 1582, İngiltere 1752, İsveç 1753, Japonya 1873, Çin 1912, Rusya 1918, Yunanistan 1923 ve Türkiye 1926 yıllarında kabul etmişlerdir. Bir çok dilde bu ayın adı benzer isimlerle anılır: Maerz (Almanca), Mars (Fransızca), Maris (Arapça), Marzo (İtalyanca ve İspanyolca), March (İngilizce) gibi.
Nisan:
Nisan, Babil – Süryani dillerinde bu ayın adıdır (nisanna-nisannus). Aynı ismi biz de kullanıyoruz. Roma’da Aprilius denilirdi. Güneşli-güneşlenme gibi manalara gelir.
Mayıs:
Mayıs, Roma’da Maius’dur. Maia, Merkür’ün annesi ve Roma’da bitkileri büyüten tanrının adıdır. Pek çok Avrupa dilinde benzer isimlerle anılıyor: Mai (Almanca ve Fransızca), Mayo (İspanyolca), Maggio (İtalyanca), May (İngilizce) gibi.
Haziran:
Haziran, ismi Süryanicedir. Bu dilde hazaran-hazuran sıcak anlamına gelir. Ayın ismi de sıcakların başladığı ay olmasından geliyor. Roma’daki adı Junius. Gençlik, genç anlamlarına gelir.
Temmuz:
Temmuz, Sümerlerin bereket tanrısının adıdır. Festivallerinin adı da Dumuzi’dir. Dam, Sümerce kadın demektir. Eski Mısır’da Dama; bir araya gelme, Damuzu kadının erkek arkadaşı demektir. Demek ki bizdeki Damsız girilmez teriminin de nerden geldiğini anlamış olduk. Roma’da Sezar, bu takvimi oluştururken bu aya Julius adını vermiş.
Ağustos:
İmparator Octivivus’un ünvanı olan Agustus’dan gelir. Octavius, Sezar’dan geri kalmamak adına Şubat ayından bir gün alıp bu aya eklemiştir. Temmuz 31 gün sürdüğünden benim ayım (Ağustos) 30 gün süremez diye düşünmüş olmalı. O yüzden Temmuz ve Ağustos ayları art arda gelmesine rağmen 31 gün sürer. Augustus’un adı da Latince kutsal manasına gelen “Augus” sözcüğünden geliyor.
Eylül:
Eylül, Süryanicedir (aylul). Üzüm ayı anlamına geliyor. Roma’da September (yedi anlamına gelen Septem kökeninden, yedinci ay manasında). Mezopotamya dillerinde Şubat, Nisan ve Haziran’da olduğu gibi çok benzer isimlerle anılır.
Ekim:
Ekim, Türkçedir. Tarlaların ekildiği mevsim anlamında. Roma’da October’dır. Latince’deki Octo (sekiz) kökeninden sekizinci ay manasında.
Kasım:
Kasım; Arapça’dan ayıran-bölen anlamında. Roma’da November. Latince’deki Novem (dokuz) kökeninden dokuzuncu ay manasında.
Aralık:
Aralık, Türkçe kökenli. İki zaman arasındaki zaman anlamında. Babil’de Kanun idi. Latince’de December, Decem (on) kökeninden onuncu ay manasında
