Osmanlı Devleti XVI. Ve XVII. Yüzyılda doğuda İran’la batıda Avusturya ile savaşırken içerde ise isyanlarla uğraşmıştır.Bu isyanlar: a)Anadolu’da Celali ve Suhte b) Yeniçeri isyanlarıdır.
A) Anadolu İsyanları
I)Celali İsyanları
Yavuz Sultan Selim zamanında Yozgat’ta Bozoklu Şeyh Celal tarafından Osmanlı idaresinden memnun olmayan zümrelerin ve Şii eğilimli Türkmenlerin Safevilerin yönlendirmesiyle olan bu tip isyanlar başlatıldığı için bu adla anılmışlardır.
İlk büyük Celali isyanı , Karayazıcı İsyanıdır. Karayazıcı, Deli Hasan, Tavil Halil, Kalenderoğlu Mehmed, Canboladoğlu ve benzerlerinin isyanı onu takip etmiştir.
XVI.Yüzyılda Celali İsyanlarının tekrar başlamasının sebepleri:
1. Hızlı nüfus artışı
2.Fetih hareketlerinin azalmasıyla nüfusu yönlendirecek yerlerin azalması
3.Anadolu’da artan işsizlik
4.1591-1595 yıllarındaki kuraklık
İşsiz kalan topraksız köylüler ya ücretli askerliğe (sekban,sarıca ve benzeri) ya da medreselere kayıt oldular. Bu da devlet işleyişindeki dengeyi bozmuştur.
Celali İsyanlarının Sonuçları:
1. Ekonomide bozulma (para sıkıntısı ve fiyatların yükselmesi).
2. Anadolu’da sosyal düzenin bozulması.
3. “Büyük Kaçgun” adıyla köy halkının köyleri boşaltarak ya şehirlere ya dağların ulaşılmaz yerlerine göç etmeleri ya da isyancılara katılmaları.
4.Şehirlerin gelen göçlerle güvenli yerler olmaktan çıkmaları.
5. Bu isyanları yapanların pek çoğu bir zaman sonra devlette sancakbeyi ve benzeri yöneticiler haline gelmişlerdir. Bu durum bu isyanları çıkaranların devletten menfaat koparmak için isyan ettiklerini gösterir.
II)Suhte isyanları
Medrese öğrencilerinin XVI.yüzyılda başlayan Sivas’ın batısındaki Anadolu topraklarında görülen ayaklanmalardır.
Sebepleri:
1.Klasik medrese eğitiminin bozulması.
2. Ulema çocuklarının hak etmeden ayrıcalık kazanması.
3. İlmiyede yükselmenin rüşvet ve iltimasla olması.
4.Nüfus artışı ve enflasyon sebebiyle gençlerin yatılı ve burslu olan medreselere sığınması
5. Medreselere kapasitesinin üzerinde talebe alınması.
6. Enflasyon nedeniyle medreselerin gelirinin azalması.
7.Devletin bu nedenle medrese öğrencilerine cer, nezir ve kurban adıyla para toplamalarına izin vermesi. Onların da bir kısmının bunu kötüye kullanıp çeteleşerek köy ve kasabaları yağmalaması.
B)Yeniçeri İsyanları
Genellikle İstanbul’da olmuşlardır.
Sebepleri:
1. Devlet adamları arasındaki iktidar mücadeleleri
2.Ekonomik sıkıntılar.
İlk isyanları Fatih vaktinde olup XV. Ve XVI.yüzyılda etkili olamayan yeniçeriler daha sonra etkili olmaya başlamışlardır. III.Murat döneminde düşük ayarlı akçeden dolayı isyan etmişlerdir. III.Murat isteklerini yerine getirmiştir. Bundan sonra yönetim üzerinde etkili olmaya başlamışlardır.
Yeniçeri ocağının bozulmasıyla birlikte taşrada vergiden muaf olan ticaret,ziraat ve iltizam işlerine başlayan yeniçeriler halkın tepkisini çekmiş . Bu çeşitli isyanlara yol açmıştır.
Sonuçları:
1. Anadolu’da isyanlar çıkması.
2.II.Osman’ın öldürülmesi
3. IV.Mehmet zamanında Çınar Vakasının (Vak’ayı Vakvakiye) yaşanması.
4. Önemli devlet adamlarının idam edilmesi, liyakatsiz kişilerin üst makamlara getirilmesi.
5. Sık sık padişah değişikliklerinin yaşanarak merkezi otoritenin sarsılması.
6. Devlet idaresinin bozulması ve ıslahatların sonuçsuz kalması.
Ekber ve Erşet Sistemi
Osmanlı Devleti’nde hangi şehzadenin başa geçeceğiyle ilgili belirli bir kural olmadığı için devlet Fetret Devri’nde, Yavuz Sultan Selim’in başa geçmesi , II.Bayezit dönemindeki olaylar,Kanuni’nin hayatında yaşayan şehzade Bayezit isyanı gibi olaylar devleti önemli sıkıntılar içine atmıştı.
Fatih kendisinden önceki olaylardan ders alarak “kardeş katli” uygulamasını getirmiştir. Kanuni devrinde Şehzade Bayezid’in isyanından sonra sadece en büyük şehzade sancağa gönderilmiştir.
III.Mehmed sancakta yetişip tahta çıkan son Osmanlı padişahıdır.Onun oğlu I.Ahmed, kafes usulüyle yetişen ve tahta çıkan ilk Osmanlı padişahıdır. I.Ahmed, oğulları olduktan sonra kardeşi Mustafa’yı öldürtmek istemişse de devlet erkanı buna izin vermemiştir. Bunun üzerine I.Ahmed öldükten sonra yerine hanedanın en yaşlısı olan I.Mustafa geçmiştir. Böylece ekber ve erşet sistemi başlamıştır.
Ekber ve erşet sisteminin zararları:
1.Şehzadelerin devlet tecrübesi kazanamamaları.
2.Padişahların tahta geçince ne yapacaklarını bilememeleri.
Yararları:
1. Kardeş katli bir kural olmaktan çıkmıştır.
2. XVII.yüzyıl Osmanlı ‘da taht mücadelelerinin yaşanmadığı bir dönem olmuştur.
