Oğuz Yabgu Devleti

 

 Oğuz Yabgu Devleti 950 yılındabağımsız olmuştur. Museviliği benimsemiş olan Hazar Devleti'nin  Kiev Knezliğine yenilip  güç kaybetmesi ile birlikte ortaya çıkan bir devlettir. Oğuz Yabgu Devleti Hazar Denizi ve Aral Gölü çevresinde bağımsız bir şekilde yaşayan topluluktan oluşmaktaydı.  Oğuz Yabgu Devleti Kağanlık ile yönetilen bir devletti. Oğuz Yabgu Devleti var olduğundan yıkılışına kadar çevresindeki diğer tüm devletler ile sorunlu olan bir devletti. Peçenekler, Kıpçaklar ve Karluklar ile Oğuz Yabgu Devleti tarihte sürekli olarak husumetliydi.

 Bundan dolayı çevresindeki diğer devletlerle sık sık çatışmalara ve savaşlara girmiş olan Oğuz Yabgu Devleti bu dönemde Dede Korkut Destanını da ortaya çıkarmıştır.  Oğuz Yabgu devleti Üçok ve Bozok adında iki kolda teşkilatlanma sürecine girdi. Yeni Kent bu devletin başkentiydi.

 Oğuz Yabgu devleti Hazar Denizi ve Aral gölü çevresinde yaşamış ve devlet kurmuştur.

Oğuz Yabgu Devleti'nin zayıflama sebepleri olarak Kıpçak Kökenli Kimek Hakanlığı'nın baskısı ve Selçuk Bey'in kendisine bağlı Oğuzlarla devletten ayrılmaya mecbur bırakılması gösterilmektedir.

Son yabguları Ali Han adlı bir hükümdardır . İlk bağımsız hükümdarlarının kim olduğu ise belirsizdir.

Not:Bazı kaynaklarda 750 şeklinde gösterilen kuruluş tarihi bağımsız oldukları tarih olmayıp tarihte ilk defa resmen görüldükleri tarihtir.

DİĞER TÜRK TOPLULUKLARI

1.Avarlar
Türklerin İlk İstanbul'u kuşatmasını yaptılar.
Hem Asya hem Avrupa’da devlet kurdular.
Avrupa Avarları Hristiyanlığı kabul eden ilk Türklerdir. Zamanla asimile olmuşlardır.
Avrupada Germen ve Slav sanatlarını etkilediler
2.Türgişler
Orta Asyada Emevilere ve Karahanlılara karşı savaşlar yaptılar.
Kendi adlarına para bastırdılar ( Baga Tarkan Dönemi) 

3.Bulgarlar
Tuna ve İdil diye ikiye ayrıldı. Tuna Bulgarları Hristiyan; İtil (Volga) Bulgarları Müslüman oldular.
İstanbul’u kuşattılar. 

4.Hazarlar
Museviliği ( Yahudiliği) benimseyen tek Türk topluluğudur. Egemen oldukları geniş sahada ticaretin serbestçe yapılmasına ve gelişmesine ortam hazırlamışlardır. Karada olduğu gibi denizlerde de ticaretin gelişmesini sağlamışlardır.
5.Oğuzlar (Uzlar)
Türk tarihinde en etkili ve kalabalık boydur.
İlk devletleri Oğuz Yabgu Devletidir ( X.Yüzyıl)
Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Osmanlıyı kurdular.
6.Karluklar
Talas Savaşı’nda Abbasilere yardım ettiler.
İlk Müslüman olan Türk boyudur.
Orta Asya'da İslamiyetin yayılması için Türgişlere karşı savaştılar
Karahanlı Devletinin kurulmasında etkili oldular
7.Kırgızlar
Ötüken Bölgesinde kurulan son Türk devletidir. Manas Destanı Kırgızlara aittir.
Uygur Devletini yıkarak kurulan bir devlettir.
Kırgız Devleti yıkılınca önce Moğol Egemenliğine, ardından Rusların egemenliğine girmişlerdir. 1991 de yeniden bağımsızlık kazanmışlardır. 

8.Macarlar
Fin-Ugor kavimlerinden olan Türklerdendirler.Karadenizin kuzeyinden bugünkü yurtlarına gelmiş . Orda Hristiyanlığı kabulden sonra asimile olmuşlardır.

9.Peçenekler
Orta Asya’dan batıya doğru göç etmişler .Balkanlarda yaşamış.Fakat devlet kurmamış bir Türk topluluğudur.

10.Kumanlar (Kıpçaklar)
Ruslarla mücadele eden Kumanlar, Balkanlarda ve Karadeniz'in kuzeyinde yaşamışlardır.İslamiyetin benimsenmesinden sonra İslam devletleri için önemli bir asker kaynağı olmuşlardır.Özellikle Memluklar Devletinde önemli roller oynamışlardır.

11.Sibirler (Sabirler)
Bizanslılar ve Sasanilerle mücadele etmişlerdir. Avarların baskısı sonucu bir kısmı Doğu Avrupa’ya göç etmişlerdir. Hazarların atalarıdırlar. Ayrıca atayurtlarıSibiryaya isimlerini vermişlerdir.

12.Akhunlar/Eftalitler
Büyük Hun devleti yıkıldıktan sonra, Çin baskısına dayanamayıp Afganistan’ın kuzeyine yerleşmişlerdir.Sasaniler ve Köktürklerce İpek yolu hakimiyeti için yıkılmışlardır.

13Başkırtlar
Ural Dağları çevresinde yaşayan Başkırtlar,XIII. yüzyılda İslamiyeti kabul ettiler.Tarihlerince önce diğer Türk Boylarının ardından Moğolların,sonrada Rusların egemenliği altına girmişlerdir.Günümüzde Rusya'ya bağlı bir özerk cumhuriyettirler.

Türklerin Tarih Sahnesine Çıkışı/Avrasya'da İlk Türk İzleri

Türkler dünya tarihinde oldukça etkin olan büyük milletlerden biridir. Zira birçok milletten önce devlet ve millet olma bilincine ulaşmışlardır.Bunun sonucunda pek çok devletler kurmuşlardır.

İlk Türk Tarihi Kronolojisi:

M.Ö.220   Asya Hun Devleti'nin Kurulması            

       226    Asya Hun Devleti'nin Yıkılması                 

       370   Avrupa Hun Devleti'nin Kurulması              

       375   Kavimler Göçü                                             

      496 Avrupa Hun Devleti'nin Yıkılması                 

      552  I.Kök Türk Devleti'nin Kurulması                                         

      630  I.Kök Türk Devleti'nin Yıkılması

      682  II.Kök Türk (Kutluk) Devleti'nin Kurulması

      742  II.Kök Türk Devleti'nin Yıkılması

      744 Uygur Devleti'nin Kurulması

      840  Uygur Devleti'nin Yıkılması

Avrasyada İlk Türk İzleri

1.Türk Adının Anlamı: Doğan, türeyen, çoğalan, miğfer, erdemli, nizam sahibi gibi anlamlar verilmesine rağmen geçerli olan
güç(kuvvet)  şeklindeki anlamı olup delili 1911 de yayınlanan bir eski Türkçe belgedir.
2.İlk Türk adlı devlet Kök Türk Devletidir( 552-659).
3. Türkiye Adının Gelişimi
      A.Bizans -->Orta Asya (VI.Yüzyıl)
      B.Bizans-->Volga--Orta Avrupa(IX. ve X.Yüzyıl)
      C.Batı Kaynakları-->Mısır ve Suriye(XI-XIII.Yüzyıl)
      D.Batı Kaynakları-->Anadolu(XII.Yüzyıl)

                                       
Türklerin ilk yurtları

     Kırgız Bozkırları,Altay Dağları
           Hazar Denizi<=  ORTA ASYA => Çin(Batı) ve Moğolistan     Tibet Platosu,Hindikuş Dağları

Kurgan(Oda Mezarlar)-->eserler-->kültürler

Kültür Merkezleri;
1.Anav Kültürü: Batı Türkistan bölgesidir. Çanak-çömlekler bulundu.At kullanılmıştır.
2.Afanesyova Kültürü: Avcı ve savaşçı bir kültürdür. Koyun ve at beslemişlerdir.En eski.
3.Andronova Kültürü: Orta Asya Türk kültürleri arasında alanı en geniş olandır.
4.Karasuk Kültürü: Hayvancılık,çiftçilik . Demirin işlenmesinde dünyada ilklerdendirler.
5.Tagar Kültürü: Hançer, ok ucu iğne, bilezik, küpe gibi eşyalar bulunmuştur.Öncekilerin sentezi ve en gelişmişi.

 ORTA ÇAĞDA TÜRK DEVLETLERİ

Avarlar:

•          İlk kez İstanbul'u kuşattılar.
•          Hem Asya hem Avrupa’da devlet kurdular. 
•         Avrupa  Avarları Hristiyanlığı kabul eden ilk Türklerdir.Zamanla asimile olmuşlardır.
•         Avrupada Germen ve Slav sanatlarını etkilediler

Türgişler

•  Orta Asyada Emevilere ve Karahanlılara karşı savaşlar yaptılar.
• Kendi adlarına para bastırdılar ( Baga Tarkan Dönemi)

Bulgarlar:

•         Tuna ve İdil diye ikiye ayrıldı. Tuna Bulgarları Hristiyan; İtil (Volga) Bulgarları Müslüman oldular.
•         Hükümdarları Çar unvanı kullandı.
•         İstanbul’u kuşattılar.

Hazarlar:

•         Museviliği benimseyen ilk Türk devletidir.
•         Paralı asker [ ilk ve tek]
•         Kafkasyada  Müslümanlarla savaştılar (Hz. Osman döneminde Belencer Savaşı)
•         İslamiyet’in Kafkasya’ya yayılmasını engellediler.
•         Hazar Denizi’nin isminde etkili oldular
• 
  

Oğuzlar (Uzlar):

•         Türk tarihinde en etkili ve kalabalık boydur.
•          İlk devletleri Oğuz Yabgu Devletidir ( X.Yüzyıl)
•         Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Osmanlıyı kurdular.

Karluklar:

•         Talas Savaşı’nda Abbasilere yardım ettiler.
•         İlk Müslüman olan Türk boyudur.
•         Orta Asyada İslamiyetin yayılması için Türgişlere karşı savaştılar
•        Karahanlı Devletinin kurulmasında etkili oldular

Macarlar:

•         Hristiyanlığı kabul ettiler ve asimile oldular.
•         İlk Türkoloji Enstitüsünü kurdular. [Budapeşte]
•         Balkanların Germenleşmesini ve Slav kavimlerin birleşmesini engellediler.

Kırgızlar:

•            Ötüken Bölgesinde kurulan son Türk devletidir. Manas Destanı Kırgızlara aittir.
•            Uygur Devletini yıkarak kurulan bir devlettir.
•             Kırgız Devleti->Moğol Egemenliği-> Rusların  egemenliği--> 1991 de yeniden bağımsızlık

İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK

DEVLET YÖNETİMİ:

•         Kut anlayışı, veraset (ülke hanedanın ortak malı)
•         İkili teşkilat (doğu-Batı) ve boylar federasyonu şeklinde örgütlenmişlerdi.
•         Hükümdara “Hakan, han, kağan, ilteber, idikut, şanyü, tanhu”  eşine “Hatun “ kardeşine “yabgu” çocuklarına “Tigin” denirdi. Hatun, elçi kabul edebilir, kurultaya katılabilirdi.
•         Hükümdarın sembolleri: Otağ, taht, sancak, sorguş (katuz), davul (nevbet), kılıç, tuğ
•         Kurultay (toy):  Devlet işleri görüşülürdü. Son söz hakana ait. [Danışma Meclisi]
•         Sonbaharda verilen ziyafetlere ‘şölen’ denirdi.
•         Şad: Boylara gönderilen yönetici.
•         Ayguci: Başbakan, Vezir / Buyruk: Bakan / Tarkan: Askeri yönetici / Ayuki: hükümet / Tudun: Vergi memuru (vali) / Tuygun: üyelerine verilen isim

 Hukuk:

•         Yazısız hukuk kuralları, töre, hakan da uyardı. İlk yazılı hukuki belgeler Uygurlara ait
•         Göçebe yaşamdan dolayı hapis cezaları 10 günü geçmez.

Sosyal Hayat:

•         Sınıf ayrımı yok. Eşitlik esas, Mülkiyet anlayışı yok, Ataerkil ön planda
•         Aile (Oguş) => Obalar => Oymaklar => Boy (Uruglar birliği) => Budun (Millet) => İl (Devlet)

Ekonomik Hayat:

•         Temeli hayvancılık. Tarım => Uygurlar
•         İpek ve kürk yolları önemli.
•         Demircilik ve dokuma gelişmiş. Dünyanın ilk halısı (pazırık)
•         Yarmak: Madeni paralar
•         Komdu: İpek ve bez parçalar

Dini Hayat:

•         Gök Tanrı inancı olup tek Tanrıya inanıyorlardı.
•         Şamanizm (büyücülük ve gizli güçler). Şamanizm’de Baksı denilen din adamları vardı.
•         Tabiat kuvvetlerine inanılır. Atalar kültü (ölmüş ataların ruhuna inandılar)
•         Mezar: kurgan / Tomu; Cehennem / Uçmak: Cennet / Yuğ: Cenaze Töreni
•         Ölüler eşyalarıyla gömülürdü (ahret inancı)
•         Öldürdüğü düşmanı simgeleyen mezar taşına “Balbal” denirdi.

Ordu:

•         Asker–millet. Eli silah tutan herkes asker sayılırdı.

Turan (Hilal) taktiği uygulanmıştır. Süvari birliklerden oluşmaktadır.