Osmanlı-Safevi Savaşları (1578-1639)

Soru 1: Kasr-ı Şirin Antlaşması'nın Osmanlı Devleti- İran(Safevi) ilişkilerinde önemli olmasının sebebi nedir?

Mücadelenin Sebebi

A. Safeviler Batı Türkistan ve Kafkasya'yı ele geçirip Karadeniz'e çıkma hedefinde.

Osmanlılar,Kafkasya'yı ele geçirip Hazar Denizi'ne ulaşmak, böylece hem Rusya'nın güneye inmesini hem de Safevilerin Kafkasya ve Batı Türkistan'a yayılmasını engellemek  hedefinde.

B.Her iki devlette ipek yolunu /ticaret yollarını kontrol altına almak istiyorlardı.

C.Safevilerin Anadolu'da Şiî propagandasıyla karışıklıklara sebep olması.

D. Safevilerin Orta Asyadan gelen Türk boylarının Anadoluya girmesini engelleyerek Osmanlı İskan politikasına zarar vermesi. 

OLAYLARIN GELİŞİMİ
a)1514 Çaldıran Zaferi ilişki başlayışı Yavuz Selim Dönemi

b)1555 Amasya Antlaşması  barış süreci Kanuni Dönemi

c) II.Şah İsmail, Safevilerin başına geçtikten sonra Osmanlı Devleti'ne karşı olumsuz faaliyete başlamış ve Anadolu'da Şiî propagandasıyla karışıklığa yol açmıştır (1576). 1578'de Osmanlı Safevilere savaş açtı . 1590'da Osmanlı  Hazar Denizi'ne kadar olan yerleri (Gürcistan,Şirvan,Dağıstan ve bölgedeki diğer yerler)  ele geçirmiştir. Safeviler, doğudan Şeybanilerin de saldırısı altında olduğu için barış antlaşmasını kabul etmiştir. İmzalanan Ferhat Paşa Antlaşması ile Azerbaycan, Dağıstan ve Gürcistan alınarak Doğu’da en geniş sınırlara ulaşıldı (1590). İran,Osmanlı üstünlüğünü kabul etti.

d) Safeviler, I.Abbas döneminde kendilerini toparlayıp Osmanlı gibi bir askeri sistem kurduktan sonra  yeniden saldırıya geçtiler. Osmanlı'ya ipek ihracını yasakladılar.Osmanlı'da kıymetli madenler ve bakırın İran'a ihracını yasakladı. Safeviler, Osmanlı'nın içte Celaliler, batıda Habsburglar ile mücadelesini fırsat bilerek saldırıya geçip Şirvan,Azerbaycan ve Gürcistan'ı geri aldılar. Osmanlılar, Celali isyanlarını bastırdıktan sonra karşı saldırıya geçtiler. Safeviler, barış istemek zorunda kaldılar. Böylece  Nasuh Paşa Antlaşması ile önceki anlaşmayla alınmış olan yerler geri verildi. Buna karşılık, İran’dan 200 deve yükü ipek vergi alınacaktı (1612).

e) İran, vermesi gereken ipeği göndermeyince ilişkiler yeniden bozuldu. Serav Antlaşması ile İran, ipeği  100 deve yükü olarak göndermeyi kabul etti (1618).

f) İran’ın 1623'te Bağdat’ı (Irak'ın hepsini) işgal etmesi ve diğer girişimlerin de sonuç vermemesi üzerine IV. Murat 1635'te  Revan seferine çıktı.1635'te Revan'ı,1638'de Bağdat'ı ele geçirdi. 1639'da Kasr-ı Şirin Antlaşması imzalandı. Bağdat, Basra  ve Şehrizor Osmanlı’da,Revan ise Safeviler'de  kaldı. Safeviler, Kars,Ahıska ve Van'a saldırmamayı kabul ettiler.Yaklaşık olarak bugünkü sınırlar çizildi. Doğu sınırında uzun bir barış süreci başladı (1639). Ayrıca ticari yasaklar da kaldırıldı. Bu antlaşma Osmanlı- İran sınırı (Osmanlı Doğu) sınırının belirlenmesinde sonraki yıllarda ölçüt olarak kabul edilmiştir.Burdaki antlaşma uzun yıllar doğu sınırında barış olabilmesini sağlamıştır.

Not: Osmanlı Devleti, Safeviler'le olan savaş nedeniyle Avrupa'daki Otuz Yıl Savaşları'ndan faydalanamamıştır.

OSMANLI DEVLETİ’NDE XVII. YÜZYIL SİYASİ OLAYLARI ŞEMASI

TARİH	OLAY	PADİŞAH Sadrazam	SEBEPLERİ	SONUÇ	ÖZELLİKLERİ	YORUM
1590	Ferhat Paşa (İstanbul ) Ant.	III. Murat	Osmanlının İran’ın taht kavgasından faydalanma. ↧ Kafkasya’ya hakim olma mücadelesi	Galip	Gürcistan, Azerbaycan, Lehistan, Dağıstan Osmanlılarda kalacak	Doğuda en geniş sınırlar
1611	Nasuh Paşa Ant.	I.Ahmet	İranın Osmanlı Avusturya Savaşlarından ve Celali isy. faydalanarak kaybettiği yerleri geri almak istemesi	Mağlup	Osmanlı,Ferhat Paşa Ant. ile aldığı yerleri geri verecek, İran her yıl 200 deve yükü (Sonra 100 oldu) ipek vergi verecek.	Arayış yıllarında alınan toprakların geri verildiği ilk antlaşma
1618	Serav Ant.	II.Osman (Genç)	İran’ın Nasuh Paşa Ant. Uymaması (ipek vergisini vermemesi)	Galip	İran 100 deve yükü ipek vergi verecek
1639	Kasr-ı Şirin          Ant.	IV.Murat	İran’ın hile ile Bağdat’ı alması (1624)	Galip	Bağdat ve Musul Osmanlılara verilecek. Azerbaycan, Revan İran’a verilecek. Zağros Dağlan sınır olacak.	Bugünkü Türkiye – İran sınırı hemen hemen çizildi. İran Savaşları sona erdi.
1645 1669	Girit Kuşatması	I.İbrahim IV. Mehmet Fazıl Ahmet Paşa	Girit’in korsan yatağı olması Venediklilerin Doğu Akdeniz ve Kuzey Afrika’yı tehdit etmesi	Çok Zor Galip	Akdeniz Türk gölü olma özelliğini korudu	Kuşatmanın uzun sürmesi denizciliğin geri kaldığını gösterir. Bundan sonra donanma ihmal edildi
1621	Hotin Seferi ve Ant	II.Osman (Genç)	1.Lehistan’a bağlı olan Kazakların Osmanlı Topraklarına saldırmaları 2.Lehistanın Eflak ve Boğdan'ın içişlerine karışması	Galip	Lehistan Osmanlı üstünlüğünü kabul etti.
1672	Bucaş Ant.	IV.Mehmet (Avcı) Fazıl Ahmet Paşa	Lehistan’ın Osmanlı hakimiyetindeki Ukrayna Kazaklarına saldırması	Galip	Podolya arazisi Osmanlılara verilecek	1.Son kez bu anlaşma ile topraklara toprak katılmıştır.  2.Batıda en geniş sınırlara ulaştı.
1606	Zitvatoruk Ant.	III. Mehmet	1.Sınır Anlaşmazlıkları 2.Avusturyanın vergisini vermemesi	Galip	Celali isy. ve İran ile savaş yüzünden imzalandı .Avusturya Kralı=Osmanlı Padişahı oldu.	Osmanlı’nın Avusturya üstündeki ve Orta Avrupadaki  siyasi üstünlüğü sona erdi.
1664	Vasvar Ant.	IV.Mehmet	Erdel ,Eflak ve Boğdan Beylerinin Avusturya'ya güvenerek ayaklanması	Galip	Erdel Beyliği, Uyvar ve Neograt Osmanlı’da kalacak	Avusturya’dan son kez toprak ve savaş tazminatı alınmıştır.
1681	Bahçesaray Ant. Çehrin Seferi	IV.Mehmet	1.Ukrayna Kazaklarının Ruslara Sığınması 2.Rusyanın Kırımdaki askeri faaliyetleri	Galip	1.Rusya Kırım Hanlığı’na vergi ödemeyi kabul etmiştir. 2.Çehrin ,Podolya ve Bratslav Osmanlıda kalmıştır.	1.Rusyayla yapılan ilk resmî antlaşma 2.Rusya'nın önemli bir güç olduğu anlaşıldı.
1683	II.Viyana Kuşatması	IV.Mehmet Merzifonlu Kara Mustafa	Macar halkının yardım istemesi	Başarısız	Kutsal İttifak kuruldu (Avusturya-Lehistan, Venedik-Rusya-Malta) Osm. hızla toprak kaybetmeye başladı.	1.Osmanlı Devleti Avrupa’ya karşı savunmaya çekildi.
1699	Karlofça Ant.	II.Mustafa Amcazade Hüseyin	II.Viyana Kuşatmasından sonra Haçlıların Kutsal İttifakıyla yapılan savaşların genel olarak kaybedilmesi.	Mağlup	Osmanlı Devleti her cephede hızla toprak kaybetmeye başladı	Bu anlaşma ile Osmanlı Devleti ilk defa  büyük çaplı toprak kaybetti.
1700	İstanbul Ant.	II.Mustafa	Rusya’nın daha fazla imtiyaz koparmak istemesi II. Viyana bozgunu.	Mağlup	Ruslar Azak Kalesini aldı. İstanbul’da elçi bulundurma hakkı.Kudüs’ü serbestçe ziyaret hakkı,Karadeniz’e inme imkanı	Osmanlı Devleti ilk kez Rusya’ya toprak ve ayrıcalık vermiştir.

17.Yüzyıl Osmanlı-İran İlişkileri

OSMANLI – İRAN SAVAŞLARI:

Osmanlı – İran ilişkileri, bir önceki yüzyılda meydana gelen savaşların devamı niteliğindedir. Bu süreçte İran, Celali isyanlarını ve Osmanlı – Avusturya savaşlarını bir fırsat olarak değerlendirmek istedi.

a) Ferhat Paşa Antlaşması ile Azerbaycan, Dağıstan ve Gürcistan alınarak Doğu’da en geniş sınırlara ulaşıldı (1590).

b) Alınan bu yerler, Nasuh Paşa Antlaşması ile geri verildi. Buna karşılık, İran’dan 200 deve yükü ipek vergi alınacaktı (1611).

c) İran, vermesi gereken ipeği göndermeyince ilişkiler yeniden bozuldu. Serav Antlaşması ile İran, ipeği göndermeyi kabul etti (1618).

d) İran’ın Bağdat’ı işgal etmesi üzerine IV. Murat Revan seferine çıktı. Kasr-ı Şirin Antlaşması imzalandı. Bağdat veMusul Osmanlı’da kaldı. Yaklaşık olarak bugünkü sınırlar çizildi. Doğu sınırında uzun bir barış süreci başladı (1639).