İLKÇAĞ MEDENİYETLERİ

İLK ÇAĞ MEDENİYETLERİ 

1. ÇİN MEDENİYETİ:

Sülalelerce yönetilir. Çin'de iki türlü mimari gelişmiştir. Askeri mimari (Çin şeddi), Dini mimari (Budist tapınakları). Çinicilik, porselen, seramik gibi sanatlar, maden az olduğu için gelişmiştir. Matbaa, kağıt, barut, pusula, çini mürekkep ilk kez Çin'de bulunmuştur. Budizm, Taoizm, Konfiçyüs, Maniheizm gibi dinler yaygındır. Çin'de tarih yazıcılığı gelişmiştir. Türkler hakkında ilk bil­giler Çin kaynaklarında mevcuttur.

2. HİNT MEDENİYETİ:

Hindistan'da güçlü bir devlet, önemli bir medeniyet ve bir millet anlayışı oluşmamıştır. Sebepleri:

1.   Çok değişik din, dil, ırk, mezhep vs.'den insanların bulunması

2.   İklimin çok sıcak olması

3.   Kast sistemi (Dünyanın en katı sınıf farklılığı), Brahmanlar (din adamları), Kişatriyalar (asil­ler), Vaysiyalar (esnaf, tüccar, çiftçi), Südralar (köylüler, işçiler; paryalar [köleler]).

Not: Hindistan'da Veda dini, Brahmanizm, Budizm, Taoizm, Konfiçyüs, Mani, Hinduizm gibi din­ler görülür.

3. İSKİT MEDENİYETİ (SAKA):

Önce Orta Asya'da görülen İskitler, Karadeniz'in kuzeyindeki bozkırlara gelerek yerleşmişlerdir. Atlı göçebe yaşamışlar, hayvancılıkla uğraşmışlardır. Alper Tunga ve Şu adlı destanları vardır. Anadolu'ya kadar akınlarda bulunmuşlardır. Bilinen ilk Türk topluluğudur.

4. MEZOPOTAMYA MEDENİYETLERİ:

* Güneydoğu Anadolu Toroslarından başlayarak Basra Körfezi'ne dökülen Fırat ile Dicle Ne­hirleri arasında kalan bölgeye Mezopotamya denir.

* Mezopotamya medeniyeti, başta Anadolu, Ege ve Mısır medeniyetleri olmak üzere birçok medeniyeti etkilemiştir.

A) SÜMERLER:

* Orta Asya kökenlidirler. M.Ö. 4000 yılında güney Mezopotamya'ya gelmişlerdir.

* Şehir devletleri halinde yaşamışlardır, (Ur, Uruk, KİŞ, Lagaş, Nippur)

* Rahip - kral özelliği görülür.

* Çok tanrılı inanç vardır, ahiret inançları zayıftır.

* Ziggurat denilen çok katlı, çok amaçlı tapınakları vardır.

* M.Ö. 3000 yılında çivi yazısını bulmuş ve tarihi çağları başlatmışlardır.

* Urgakina kanunları tarihte bilinen ilk yazılı kanunlardır. (Bilinen ilk hukuk devleti Sümerler).

* Kanunlar hafiftir ve fidye esası vardır.

* Gılgamış, Yaratılış, Tufan gibi dini nitelikli destanları vardır.

* Herkes askerdir.

* Taş olmadığı için kalıcı mimari eserleri yoktur.

* Astronomi, takvim, matematik gelişmiştir.

B) AKADLAR:

* Sami kökenlidirler.

* Akade adlı başkentleri vardır. (Tarihte bilinen ilk merkezi devlet veya imparatorluktur.)

* İlk düzenli ordu Akadlar'da görülür.

* Tarım gelişmiştir. Su kanalları yapmışlardır.

* Zafer anıtı ve Agade tapınakları mimari eserleridir.

C) BABİLLER:

* Sami kökenlidirler. Başkent Babillion'dur.

* Hammurabi kanunları ilk anayasa niteliğindeki kanunlardır.

* Daha serttir ve "kısas"a dayalıdır.

* Hammurabi kanunları, Mezopotamya'nın Samileştirilmesini amaçlar.

* Rahip - kral özelliğine son vermiş, ilk dünyevi devlet, ilk mutlak krallığı kurmuştur.

* Yahudiler, II. Babil devleti zamanında sürgün edilmiştir.

* Babil Asma Bahçeleri ve Babil Kulesi meşhurdur.

D) ASURLAR:

* Merkez Ninova'dır.

* Kuzey Mezopotamya'da kurulmuştur. Bölge tarıma elverişli olmadığı için ticaretle uğraşmış­lardır.

* Anadolu'nun içlerine kadar (Kayseri - Kültepe) gelmişler, koloniler kurmuşlar ve burada çivi yazılı tabletler bırakmışlardır.

* Anadolu'da tarihi çağları başlatan ve ilk yazıyı getiren Asurlar'dır.

* İlk sömürge imparatorluğudur.

* Asur kanunları çok sert ve vahşidir.

* İlk kütüphane Ninova'da kurulmuştur.

E) ELAMLAR:

Başkentleri Sus'tur. Sami kökenlidirler. Önemli bir varlık ortaya koyamamışlardır.

5. İRAN MEDENİYETİ :

*  İran'da ilk Partlar, sonra Medler yaşamıştır. MÖ 6. yy.da Persler Medler'i yıkmışlardır.

*  Çok büyük bir imparatorluk kurmuşlardır, (indus Nehri'nden Ege Denizi'ne, Kafkaslar'dan Basra Körfezi'ne kadar)

*  Ülkeyi "satraplık" denilen eyaletlere ayırmışlardır.

*  Ticaret gelişmiştir. (Ticaret yolları üzerinde oldukları için)

*  Tarihte bilinen ilk posta teşkilatını kurmuşlardır.

*  Zerdüştlük dini (ateşperest) hakimdir.

*  Büyük İskender son vermiştir.

6. İBRANİ MEDENİYETİ:

* Sami kökenlidirler merkezleri Kudüs'tür.

* Dinleri Musevilik'tir (Milli bir din). Tanrılarına Yahova, kitaplarına Tevrat denir.

* Bilinen ilk tek tanrılı dindir. Hz. Süleyman zamanında büyük bir devlet haline gelmişlerdir. Babiller zamanından başlayan sürgün hayatları birkaç bin yıl devam etmiştir.

* Hz. Süleyman Mabedi önemli eserlerindendir.

7. FENİKE MEDENİYETİ:

* Sami kökenlidirler.

* Kuruldukları bölge Lübnan çevresidir.

* Tarımdan ziyade denizcilik ve deniz ticaretinde gelişip koloniler kurmuşlardır.

* Şehir devletleri halinde yaşamışlardır. (Sidon, Biblos, Sayda, Sur)

* Kolonilerine sadece ekonomik amaçlarla gittikleri için uzun süre tutunamamışlardır.

* Alfabeyi (harf yazısı) ilk kez Fenikeliler bulmuştur. (Daha sonra İyon, Yunan ve Romalılar geliştirmiş, Lâtin Alfabesi oluşmuştur.)

8. MISIR MEDENİYETİ :

*   Kapalı bir bölge olduğu ve toplumun tutuculuğundan dolayı çevreden fazla etkilenmemişler, bu yüzden tarih öncesi dönemleri sırasıyla yaşayan tek toplumdur.

*   Önceleri Nom (veya Nomos) denilen şehir devletleri vardır. Sonraları merkezi krallık gerçek­leşmiştir.

*   Değişik hanedanlar yönetime hakimdir.

*   Firavunlar tanrı - kral özelliği gösterirler. (Bu özelliklerinden dolayı hukuk sistemi gelişme­miştir.)

*   Çok tanrılı dinler görülür.

*   İlk vezirlik (kâtip) sistemi Mısırlılar'da görülür.

* Ahiret inancı kuvvetlidir. Bu nedenle mumyacılık ve anıt-mezar (piramit) yapımı gelişmiştir.

*   Tıp, eczacılık, kimya, matematik, geometri, takvim, hiyeroglif (resim yazısı) gelişmiştir.

*   M.Ö. 1280'de Hititler ile yaptıkları ve Suriye'yi paylaştıkları "Kadeş Antlaşması" bilinen ilk dostluk ve ittifak, aynı zamanda ilk yazılı antlaşmadır.

*   Keops, Kefren önemli piramitlerdir.

9. ANADOLU MEDENİYETLERİ :

*   Anadolu'da yontmataş dönemini aydınlatan ilk kalıntılar Antalya'da Karain ve Beldibi mağa­ralarında bulunmuştur.

*   Cilalıtaş dönemini aydınlatan eserlere ise Konya-Çatalhöyük, Burdur - Hacılar'da rastlanır.

*   Önemli yerleşim yerleri olarak Kayseri - Kültepe, Çanakkale - Truva, Yozgat - Alişar sayı­labilir.

A) HİTİTLER (ETİLER):

* Anadolu medeniyetinin temelini oluştururlar.

* M.Ö. 2 bin yılında Anadolu'da Kızılırmak çevresine yerleşmişlerdir.

* Şehir devletlerinden merkezi krallığa geçmişlerdir.

* Merkez Hattuşaştır. (Çorum - Boğazköy).

* Hükümdarlar rahip - kral özelliği gösterirler.

* Tavananna denilen kraliçe yönetimde etkilidir.

* Soylulardan oluşan "Pankuş Meclisi" önemli kararların alınmasında etkilidir. (Meşrutiyet re­jiminin ilk örneği.)

* Çok tanrılı din vardır. Bu dönemde Anadolu'ya "Bin tanrı ili" denir. Ahiret inançları zayıftır.

* Aile hukuku gelişmiştir. (Medeni hukukun temelini atmışlar.)

* Çivi ve resim yazılarını kullanmışlardır. (Anadolu'da tarihi çağlar Asurİar'ın yazıyı getirmesi ile başlar.)

* Frigyalılar tarafından yıkılmışlardır.

* Anadolu'da demir çağını başlatmışlardır.

* Yıllıklar (Anal) tutmaları ile tarih yazıcılığını başlatmışlardır.

* İvriz ve Yazılıkaya Kabartmaları önemli eserlerindendir.

B) FRİGYALILAR:

* Merkez Gordion'dur. (Ankara - Polatlı) Bir iç batı Anadolu medeniyetidir.

* Tarım çok önemli olduğu için tarıma dayalı cezalar çok ağırdır.

* Kuyumculuk, önemli ticaret yolları üzerinde olmaları nedeniyle gelişmiştir.

* Müzik, kaya mimarisi ve dokuma alanlarında ilerlemişlerdir. (Tapates adıyla bilinen halı ve kilimler)

* Kimmerler son vermiştir.

* Kibele tapmakları, Midas'ın mezarı önemli eserleridir.

C) URARTULAR:

* Başkent Tu$pa (Van)'dır.

* Tarım ve hayvancılık gelişmiştir. (Su kanalları yapmışlardır.)

* İlk barajları yapmışlardır.

* Ahiret inancı vardır.

* Madencilik gelişmiştir.

* Ev şeklinde mezarlar vardır.

* Medler ortadan kaldırmıştır.

D) LİDYALILAR:

*   Sard merkezli bir Batı Anadolu medeniyetidir.

*   Kral Yolu denilen Efes - Ninova arasındaki ticaret yolu, Doğu - Batı arasında ticaretin ve kültürel etkileşimin hızlanmasını sağlamıştır.

*   İlk parayı kullanan Lidyalılar'dır. (M.Ö. 700)

* Paralı askerleri vardır. Orduya önem vermemeleri çabuk yıkılmalarında etkilidir.

E) İYONYALILAR (AKALAR):

* Akalar tarafından M.Ö.1200'de Batı Anadolu'da oluşturulan bir medeniyettir.

* Şehir devletleri halinde yaşamışlardır. (İzmir, Efes, Milet, Foça)

* Ticaret yollarının bitiş noktasında bulunmaları, tarım ve deniz ticareti sayesinde zenginleş­meleri sonucunda kültürel ve bilim yönüyle Anadolu medeniyetlerinin en gelişmişini oluştur­muşlardır.

* Koloniler kurmuşlar ve kolpnilerine yerleşme amacıyla gitmişlerdir.

* Şehir devletleri halinde yaşamaları, bilim adamlarının yetişmesine uygun özgür düşünce or­tamına zemin hazırlamıştır.

* Tıpta Hipokrat, tarihte Heredot, felsefe'de Diyojen, matematikte Pisagor, Tales gibi bilim adamları yetişmiştir.

* İnsan şeklinde düşündükleri çok tanrılı din anlayışı vardır.

* Persler tarafından iyonyalılar'a son verilmiştir.

* Mimaride İyon nizamını geliştirmişlerdir. (Örnek, Efes harabeleri)

* Türkiye'nin tarih öncesi devirlerini aydınlatan merkezler

10.  EGE MEDENİYETLERİ:

A) GİRİT MEDENİYETİ:

*  Ege medeniyetlerinin temelini oluşturmuşlardır.

*  ilk denizciler Giritliler'dir.

*  Mimaride gelişmişler, çok katlı saraylar yapmışlardır. (Knossos).

*  M.Ö.1400'lerde Aka(Miken), M.Ö. 1200'de Dor istilâsına uğramışlardır.

B) MİKEN MEDENİYETİ:

*  M.Ö. 2000'de Akalar tarafından kurulmuştur.

*  Savaşçı bir toplumdur.

*  Mora yarımadası, Yunanistan, Girit ve Kıbrıs'ı işgal etmişlerdir.

*  Deniz ticaretinde gelişmişlerdir.

*  Kuyu mezarları önemli eserleridir.

*  Boğazlar'm hakimiyeti için Truvalılar'la yaptıkları savaşlar(Truva Savaşları) meşhurdur.

           

C) YUNAN MEDENİYETİ:

* M.Ö.1200 yılında Dorlar tarafından kurulmuştur.

* "Polis" denilen şehir devletleri halinde yaşamışlardır.

* Atina, Tebai, Korint, Sparta, Larissa gibi şehir devletleri vardır.

* Polislerin başında "Tiran" denilen krallar vardır.

* Denizcilikte ilerlemişler ve kolonicilik faaliyetlerinde bulunmuşlardır. (Yerleşme amacıyla git­mişlerdir.)

* Başta Zeus olmak üzere Olimpos dağında oturan tanrıları adına düzenledikleri yarışmalar olimpiyatların temelini oluşturmuştur.

* Felsefede Aristo, Eflatun, edebiyatta Homeros (İlyada ve Odisse), tarihte Tukitides önemli bilim adamlarıdır.

* Alfabe ve takvime katkıda bulunmuşlardır.

* Atina'da, sınıf farklılıklarından doğan huzursuzlukları gidermek amacıyla yapılan Dragon, Solon ve Klistenes kanunları Atina'yı "demokrasinin beşiği".yapmıştır.

11. HELLEN MEDENİYETİ :

*   Makedonyalı İskender, iyonya şehir devletlerini Pers istilasından kurtarmak için M.Ö. 334 yı­lında Doğu (Asya) seferine çıkar.

Seferin Sonuçları:

1.   Anadolu, İran, Mezopotamya ve Mısır ele geçirilerek Persler'e son verilmiştir.

2.   Doğu ve batı kültürünün karışmasıyla "Hellenizm" doğmuştur.

3. Doğu - Batı ticareti ve kültürel etkileşimi artmıştır.

4. Önemli kültür ve ticaret merkezleri kurulmuştur, (iskenderiye, İskenderun)

5. Doğu'nun dini anlayışından etkilenilmiştir.(rahip-kral)

6.   Hellenizm medeniyetinin doğmasında Yunan, Anadolu, İran, Mezopotamya ve Mısır mede­niyetlerinin etkisi olmuştur.

7.   Hellenizm, Roma ve islâm medeniyetini etkilemiştir.

*    İskender'in ölümünden sonra ülke Makedonya, Asya ve Mısır krallıkları olmak üzere üçe ay­rılmıştır.

*    Asya Krallığı'nın egemen olduğu Anadolu'da zamanla yeni krallıklar ortaya çıktı. (Bitinya, Bergama, Kapadokya ve Pontus krallıkları.)

*    Bergama'daki Zeus Tapınağı ve Asklepion Sağlık Merkezi önemli gelişmelerdendir.

12.  ROMA MEDENİYETİ :

*    Roma'da; krallık, cumhuriyet ve imparatorluk devirleri görülür.

*   Sınıf farklılıkları vardır. Patriciler (Asiller), Plepler (vatandaş), Köleler.

*   Günümüz Avrupa hukukunun temelini 12 Levha Kanunları oluşturur.

*   Lâtin Alfabesi ve Milâdi Takvim'e Son şeklini vermişlerdir.

*   Lejyon denilen paralı, disiplinli orduları vardır.

*   Önceleri tarım yaygın iken, Akdeniz havzasını ele geçirmeleri ile ticaret gelişmiştir. Kartaca ile yaklaşık yüzyıl süren Pön Savaşları yapılmıştır.

*   Çok tanrılı inanç vardır.

*   MS 313'te Milano Fermanı ile Hristiyanlık serbest bırakılmıştır.

*   Çiçero (Hitabet), Titus, Takitus (Tarih) önemli ilmi şahsiyetlerdir.

*   İstanbul'da; Ayasofya, Bozdoğan Kemeri, Yerebatan Sarayı, Çemberlitaş, Ankara'da; Au­gustus Tapınağı, Roma Hamamı, Antalya'da; Aspendos Tiyatrosu, Niğde'de Roma Havuzu gibi eserler bırakmışlar, mimaride çok gelişmişlerdir.

*   395'te Kavimler Göçü sonucu Doğu - Batı diye ikiye ayrılmışlardır.

*   476'da Batı Roma, 1453'te Doğu Roma yıkılmıştır.

18.YÜZYIL ISLAHATLARI-L10

18.Yüzyıl Islahat  Hareketleri

A-Lale Devri Islahatları(1718-1730):

Tanım: 1718 Pasarofça antlaşması ile başlayıp 1730 Patrona Halil İsyanıyla sona eren devire Lale Devri denir.

Padişah III.Ahmet , sadrazam ise Nevşehirli Damat İbrahim Paşadır.


1.Bu dönemde Avrupa'ya ilk kez geçici elçiler gönderilmiştir.

2.İlk kez matbaa kuruldu.(1727). İlmi eserlerin basımına izin verildi.Ancak dini eserler elle yazılmaya devam etti.

3.İlk kez itfaiye bölüğü kuruldu.

4.İlk kez İstanbul'da kumaş fabrikası ve çini atölyesi açıldı.

5.Sivil mimari gelişmiştir. Birçok saray, köşk,kasır, çeşme , kütüphane yaptırılmıştır.

6.Pek çok doğu klasiği Türkçeye çevrilmiştir.

7.Resim ve minyatür de gelişmiştir.

NOT : Lale Devri Osmanlı Devleti'nde Batı'nın üstünlüğünün kabul edildiği ve Batı'nın örnek alınarak ıslahat yapıldığı ilk dönemdir. Ancak bu ıslahatların  halktan kopuk ve  halkın tepkisini çekecek şekilde yapılması başarısız kalmalarına neden olmuştur.


B-I.Mahmut Devri Islahatları(1730-1754)

1.Humbaracı Ahmet Paşa Humbaracı ve Topçu ocaklarını modern usullere göre yeniden düzenledi.

2.Humbaracı Ahmet Paşa orduda bölük , alay, tabur sistemini kurdu.

3.Batı  tarzında subay yetiştirmek için Kara Mühendishanesi açıldı.

4.İlk kez Yalova'da kâğıt fabrikası açıldı.
NOT: Bu ıslahatlar 1736-1739 Osmanlı-Avusturya ve Rusya savaşlarında başarılı olmamızı sağlamıştır.


C- III.Mustafa Devri Islahatları(1757-1774 )

1.Baron dö Tott Avrupa'dan getirtilerek yeni bir topçu ocağı kuruldu. Sürat topçuları adı verilen ocak kuruldu.

2.Deniz Mühendishanesi açıldı.

3.Hendesehane açıldı.Denizcilik ve topçuluk dersleri verildi.


D-I.Abdülhamit Devri Islahatları (1774-1789)

1.Ordunun subay ihtiyacını karşılamak için istihkâm okulu açıldı.

2.İngiltere ve Fransa'dan gemi yapım ustaları getirildi.

3.Haliç, Karadeniz ve Ege Denizinde tersaneler yapıldı.


E- III.Selim Dönemi Islahatları(1789-1807)

1.Nizam-ı Cedit adıyla bir ordu kuruldu.

2.Nizam-ı Cedit ordusunun ihtiyaçlarını karşılamak için İrad-ı Cedit adıyla bir hazine kuruldu.

3.Avrupa'nın önemli başkentlerinde sürekli elçilikler kuruldu.

4.Fransızca ilk kez okullarda yabancı dil olarak okutulmaya başladı.

NOT: Yeniliklere karşı olan Yeniçeriler ile bazı halk kitlesi Kabakçı Mustafa önderliğinde ayaklandı.(1807) III.Selim tahttan indirildi. Yerine IV.Mustafa getirildi. Nizam-ı Cedit ordusu dağıtıldı.