Harezmi matematik, coğrafya, astronomi ve tarih alanlarında çalışma yapmış birisidir. En büyük çalışmaları ise matematik alanında olmuştur. Bunun yanında Harezmi gibi isimlerin çalışmaları ve eserleri Batı'da bile yankı uyandırmıştır. Harezmi Batı'da Algebra ismi ile bilinir.
Hayatı, Eserleri, Matematiğe Katkıları
Harezmi'nin 780 yılında Harezmi bölgesine ait olan Hive şehrinde doğmuştur.Harezmi gençlik yıllarında çok iyi bir eğitim almıştır. Daha sonra Bağdat'ın ünü artınca buraya giderek yerleşmiştir. Çalışmalarının çoğunu 813 yılından sonra yapmaya başlamıştır. Harezmi'nin Bağdat'a gelmesi başkalarına da örnek olmuştur ve Bağdat şehrinin değeri de artmıştır. Hatta Abbasi Halifesi Me'mun Harezmi'deki yeteneklerden dolayı onu Bağdat Saray Kütüphanesi'nin idaresinde yöneticilik gibi önemli bir göreve almıştır.
Eserleri
- El- Kitab'ul Muhtasar fi'l Hesab'il Cebri ve'l Mukabele
- Kitab al-Muhtasar fil Hisab el-Hind
- El-Mesahat
- Kitab surat al-arz
- Zîc-ul Harezmî
- Kitab al-Amal bi'l Usturlab
- Kitab'ul Ruhname
- Kitab'ul Tarih
Harezmi birçok alanda çalışmış olan önemli bir isimdi. Türk bilim adamı olan Harezmi'nin matematik alanındaki çalışmaları ise büyük bir yankı getirmiştir. Bundan dolayı kendisine 'Cebir'in Kurucusu' denilmektedir.
Harezmi‘nin matematik alanındaki en meşhur çalışmasını “0” rakamına açıklama getirip ondalık sayı sistemini geliştirmesi ve logaritma kavramlarını oluşturmuştur. Günümüzde Arap sayıları olarak bilinen Hint numara sistemini tanıtıp, kesirler ve işlemler gibi birçok aritmetik methot geliştirdi.
Trigonometrik tabloları detaylandırmış ve Beyt’ül-Hikme’de dünyanın hacmi ve çevresini hesaplamayla ilgili çalışmalar gerçekleştirmiştir.
İkinci Dereceden Denklemler
Harezmi ‘nin matematik alanındaki en önemli yapıtları Kitab-ül Muhtasar fi Hesab ül Cebr vel Mukabele , Kitâbü’l-Muhtasar fi’l Hisâbü’l Hindî ve El-Mesûhat’dır. Harezmi ilk başta birinci dereceden denklemleri kısmi olarak çözümleyebiliyordu. Ancak ikinci dereceden denklemlerin kök bulmada kesin bir çözüm yolu yoktu.
El Cebr ve’l Mukabele adlı eserinde ikinci dereceden denklemlerin çözümlemesinin nasıl yapıldığını anlaşılır bir şekilde derledi. Denklemlerin ne zaman çift kökünün, ne zaman reel kökünün olup olmayacağını net bir şekilde gösterip geometrik olarak kanıtladı. Ayrıca binom çarpımlarını ve birçok cebir işlemi konusunda da çalışmalar yaptı. Günümüzde matematikte hala aktif olarak kullanılan kare ve dikdörtgen methodunu kullandı.
El Cebr ve’l Mukabele adlı kitap 600 yıl boyunca Dünya’nın birçok üniversitesinde cebirin temel kitabı olarak kullanıldı. Batı dünyasına Endülüsler aracılığıyla gelen kitabın ilk latince çevirisi 1183 yılında yapıldı. Bu kitap 1986 yılına kadar Leipzig üniversitesinde ders kitabı olarak kullanıldı.
Cebir, bu kitaba kadar matematik ve geometriye ait bir konu olarak görülüyordu. Bu kitabında bizlerin denklemlerde x’i yalnız bırakmak adına negatif bir terimi eşitliğin öbür tarafına atarak pozitif hale getirilmesine Harezmi cebri adını verdi.
Astronomi ve Coğrafya
Harezmi , astronomi ve coğrafya alanında az ama ses getiren çalışmalara imza atmıştır. Coğrafya alanında Batlamyus’un çalışmaları ona ilham kaynağı olmuş, Batlamyus’un çizdiği dünya haritası üzerindeki hataları gidererek, saatler ve güneş saatleri üzerine kitaplar yazmıştır. 70 bilim insanıyla çalışarak 830 yılında bir dünya haritası çizmeyi başarmıştır.
Astronomi alanında yıldızlar ve gezegenlerin hareketlerini, güneş ve ay tutulmalarını incelemiş, astronomik tablolar ve çizelgeler oluşturmuştur.
Coğrafya üzerine de dünyanın çapını hesaplamak için çalışmalar yapmıştır. Ayrıca dağ ve nehirleri incelemiş, Nil nehrinin kaynağını ve başlangıç boylamını bulmuştur.
Harezmi Algoritma ve Hint Sayıları
Bu büyük dehanın bir diğer önemli eseri de “Hint Rakamları Hakkında” adlı kitabıdır. Bu kitap da algoritma ve Hint sayıları ele alınmıştır. Günümüze kadar sadece Latince nüshası gelen bu eserde logaritma kavramı da matematiğe girmiştir. Harezmi bu eserinde 10 rakam bulunan Hint rakam sistemiyle hesap yapma yöntemini incelemiştir. Harezmi’nin matematik ile ilgili kitapları 12. yüzyıla kadar Latinceye çevrilirken, astronomiyle alakalı tabloları da Çinceye tercüme edilmiştir.
Harezmi Avrupa’da Al-Kourism ismiyle bilinir ve algoritmanın kurucusu olarak benimsenmiştir. Algoritma sözcüğü de Al-Kourism isminden gelmiştir. Avrupa Harezmi ismini, eserlerinin Latinceye çevrilmeye başlandığı 1145 yılından itibaren takip etmeye başlamıştır. Çünkü ilk kez sunduğu matematiksel ifadelerin yanı sıra hali hazırda bulunan konuları geliştirmiş ve bunları matematiğe kazandırmasıyla Avrupa’daki matematik kültürünün oluşmasına katkı sağlamıştır. Bazı Avrupa tarihçilerine göre Avrupa’da Rönesansın temsilcileri Harezmi ve sonrasında gelen Ömer Hayyam, Ebu’l vefa ve Gıyasüddin Cemsid gibi isimlerdir.
Kısaca Bilime Katkıları
Harezmi birçok alanda çalışma yapmış olsa da asıl ününü matematiğe olan katkısından almaktadır. Hatta matematik alanındaki büyük başarı ve çalışmaları dolayısıyla ona Cebir'in kurucu denilmektedir. Bu yakıştırma ise onun El kitabül Muhtasar fi Hısabil Cebri ile I'Mukabele adlı eserlerinden kaynaklıdır. Nitekim bu iki eserleri denklem çözümlerini barındırmaktadır.
Bununla birlik Harezmi sıfır rakamını kullanan ilk kişidir. Birinci ve ikinci denklem çözme tekniklerini detaylı şekilde bizlere aktarmış, geometri alanında da önemli katkılar sağlamıştır. Nitekim sinüs ve kosinüs fonksiyonlarını oluşturmuştur.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder