Halifelik Saltanata Dönüşüyor ve Kerbela Faciası

EMEVÎLER DÖNEMİ (661-750)

Anahtar Kelimeler: Fetihler,Arap Milliyetçiliği,Mevali,Mimari

   Hz. Ali’den sonra başa Muaviye’nin geçmesiyle İslam Tarihinde Emeviler dönemi başlamıştır. 

Muaviye (661 – 680)

A.İslam Devleti’nin merkezi Kufe’den Şam’a taşınmıştır. 

B.Muaviye zamanında iç düzen sağlandıktan sonra fetihlere yeniden başlanmıştır. 

C.Müslümanlar iki defa İstanbul'u kuşatmalarına rağmen ele geçirememişlerdir. 

D. Doğuda Afganistan’ın Kabil şehri alınarak İndüs Nehri’ne ulaşıldı.

E.Kuzey Afrika'nın fethine devam edilmiştir.

Yezit (680 – 683)

A.Muaviye’nin ölümüyle yerine oğlu Yezit geçti. B.Hz. Ali’nin oğlu Hz. Hüseyin onun halifeliğini tanımayarak karşı çıktı. Yezit , Hz. Hüseyin’in üzerine ordu göndererek Kerbela mevkiinde şehit edilmesine neden oldu(681).

Not:Kerbela Olayında (680), Hz. Muhammed’in torunu Hz. Hüseyin’in şehit edilmesi Müslümanların Şiiler ve Sünniler şeklinde kesin olarak gruplara ayrılmasına neden olmuştur.
C.Yezit döneminde Ukbe B. Nafi komutasındaki Emevi orduları Kuzey Afrika’nın fethini tamamlayarak Atlas Okyanusuna ulaşmışlardır.

Ukbe B.Nafi, yaptığı İslam çalışmalarıyla Kuzey Afrika’nın İslamlaşmasını da sağlamıştır.

Yezit’in ölümünden sonra Kuzey Afrika’daki Berberiler Bizans’ın kışkırtmasıyla ayaklandılar. Emeviler bunun üzerine ayaklanmayı bastırdıkları gibi Batı Akdeniz’de Bizans’a ait olan Mayorka ve Minorka Adalarını da alarak Kuzey Afrika’da Bizans egemenliğini tamamen sona erdirerek Emevi hakimiyetini de kesin hale getirdiler.

Abdülmelik (685 – 705)

A.Abdülmelik zamanında fetihler devam etmiştir. B.Onun en büyük yardımcısı olan Haccac Emeviler’e karşı isyan eden Abdullah B. Zübeyr’i Kabe’de kuşatarak şehid etmiştir.

Velit (705-715)

 Kuteybe b. Müslim Maveraünnehr’in fethine memur edildi.Beykent‘i 706’da ele geçirdikten sonra Buhara ve Semerkant alındı (709). Böylece Maveraünnehr müslümanların eline geçti. Kuteybe’nin ölümüyle seferlere devam edilmiştir.

Halife Velid’in ölümünden sonra Türgişler Emevileri bölgeden çıkarmışlardır.

Ömer bin Abdülaziz (717-720)
Ömer b. Abdulaziz döneminde ülkede vergiler adaletli bir şekilde toplanmış, önceki Emevi halifelerinden farklı olarak  diğer uluslardan halklara iyi davranılmıştır.Yeni Müslümanlara Mevali muamelesi yapılması uygulaması kaldırılmıştır. Halife Ömer, gösterişten uzak bir yaşam sürmüştür. Ayrımcılık yapmamış, makamları hak edenlere vermiştir. Bu uygulamalar sonucunda Arap olmayan uluslar arasında İslamiyet hızla yayılmıştır.

İspanya’nın Fethi (711):

Tarık b. Ziyad komutasındaki İslam orduları İspanya’ya geçerek Vizigotlar’la karşılaşmış Kadiks Savaşı’nda (711) onları bozguna uğratarak Vizigot Krallığı’na son vermişlerdir. Bundan sonra Endülüs adının verildiği İspanya toprakları Emeviler tarafından gönderilen valilerce yönetilmeye başlanmıştır.

Puvatya Savaşı (732):

İspanya valiliğine getirilen Abdurrahman El- Gafiki 732’de Fransa’ya girerek Bordo’yu ele geçirdi. İlerleyişini sürdürüp Puvatya’ya saldırdı fakat bu savaşı kaybederek geri çekildi.

1. Puvatya, İslam ordularının Batı Avrupa içlerinde ulaştıkları son yer olmuştur. 

2. İslam orduları Fransa’dan çekilerek İspanya’ya dönmeye ve  devamlı gerilemeye başlamışlardır.
Emevîler Dönemi Genel Özellikleri

1.İstanbul iki kez kuşatılmışsa da fethedilememiştir.
2. İslam orduları 711 yılında İspanya’nın fethine başlamış böylece İslamiyet Avrupa’da da yayılmaya başlamıştır.

3.Müslümanlar İspanya’ya ENDÜLÜS adını vermişlerdir.732 yılında Puvatya Savaşı’nda Franklara yenilene kadar Avrupa’da ilerlemişlerdir.

Emevilerin Yıkılışında Etkili Olan Nedenler:

1.Arap milliyetçiliği yapmaları ve diğer milletlere değer vermemeleri

2-Arap olmayanlar Müslüman olsa da onlara Mevali adını verip  eşit ve adil davranmamaları (İslamı kabul etmelerine rağmen onlardan cizye toplamaları)Not: Bu ilk iki madde mevali arasında İslamda herkesin eşit olduğunu ve üstünlüğün takvada olduğunu söyleyen “Şuubiye Hareketi”nin doğmasında etkili olmuştur.

3–Peygamber(SAV) ailesine düşmanca davranmaları

4- Abbasiler’in Emeviler’e karşı gizli yıkıcı faaliyette bulunmaları.

5-Haricilerin ve Şiilerin çalışmaları

Bütün bunlar yaşanırken Abbasilerden olan   Ebu Müslim El-Horasani ayaklanıp Emeviler’le mücadeleye girişmiş, onları mağlup ederek Abbasi Devletinin kurulmasını sağlamıştır (750).

Not: Burda yazdığımız halifeler uzun süre halifelik yapmış olan ve daha çok etkili olmuş olan Emevî halifeleridir.

Avrupa'da İslamiyetin Yayılması

ENDÜLÜS EMEVΠDEVLETİ ( 756-1031 )

A. İspanya’da kurulan ilk İslam Devleti’dir. (Başkent Kurtuba)

B. Abbasilerden kaçabilen Emevilerce kuruldu. (Halife Hişam’ın torunu Abdurrahman tarafından)

C. İlim ve kültür alanında ilerlediler. (Kurtuba Sarayı) Bir çok Avrupalı öğrenci hatta papazlar Endülüs’e giderek eğitim gördü.

D. Halifelikte hak iddia ettiler.

E. III.Abdurrahman zamanında en parlak dönemini yaşadı.

F. İç karışıklıklar ve çevresindeki hristiyan krallıkların baskısı sonucu 1031’de yıkıldı. Yerine 28 tane beylik kuruldu. (Bu beyliklere genel manada Tevaif-i Mülk veya Mülûkü’t-Tavâif) Bunlardan en önemlisi ve son yıkılanı Beni Ahmer Devleti idi.
Tarihi süreç:
1.Endülüs Emevî Devleti (756-1031)
2.Bağımsız Beylikler/Tavaifi Mülk (1031-1091)
3.Murabıtlar  (1091-1147)
4.Muvahhidler(1147-1229)
5.Benî Ahmer (1238-1492)

BENΠAHMER DEVLETİ ( 1232-1492 )

A. Gırnata İslam Devleti de denir. (Granada Sultanlığı)

B. İspanya’daki son Müslüman devlettir. (Başkent Gırnata)

C. İlimde çok ileriydiler ve Avrupa’dan öğrenciler gelirdi.

D. 1492’de Hristiyanlar yıktı. Müslümanları ve Yahudileri katlettiler. Osmanlı Devleti yardım ederek Oruç Reis ve Hızır Reis'i gönderip İspanya’daki birçok Müslüman ve Yahudi’yi ölümden kurtardı. Kurtarılan Seferad Yahudileri Selanik, İzmir ve İstanbul’a yerleştirildi.

ENDÜLÜS MEDENİYETİ

1. Beni Ahmer Devleti zamanında Tuleytula’da kurulan tercüme akademisinde İslam medeniyetinin temel kaynakları Avrupa Dillerine tercüme edilmiştir.
2. Çeşitli ülkelerden gelen ilim insanlarının çalıştığı bu akademide felsefe, matematik, astronomi, tıp, kimya, tarih, coğrafya ve edebiyat alanlarında İslam bilginlerine ait pek çok eser Arapça’dan Batı dillerine tercüme edildi.
A.Kettonlu Robert Kur’an’ı Latinceye
B.Kartacalı Constantin (Konstantin) Müslüman Hekimlerin(Doktorların) tıp eserlerini Latinceye
C.Cremonalı Gerard (Kremonalı Gerard) Farabi’nin “İhsâü’l-Ulûm” adlı eseri ile Zehrâvî’nin “Et-Tasrîf” adlı otuz ciltlik tıp ansiklopedisini Latinceye
D.Dominicus Gundissalinus (Dominikus Gundisalinus) İbn-i Sina’nın ünlü eseri “Eş-Şifa”yı Latinceye çevirdiler
3. Endülüs’lü felsefeci İbn-i Rüşd oldu fikirleriyle Maimonides (Maymonides), Spinoza ve lmmanuel Kant (İmmanüel Kant) gibi Avrupa medeniyetinin temellerini atan önemli filozoflar üzerinde etkili oldu.
4.Avrupa ‘da Hristiyan ilahiyat çevrelerini dine bakış noktasında etkilemişlerdir.
5. Çok kıymetli mimari eserler bırakmışlardır. Bunların en önemlileri : Kurtuba Ulu Camisi ile İslam sanatının Endülüs’teki en görkemli örneği olan Elhamra Sarayı’dır.

ELHAMRA SARAYI

Elhamra, Gırnata’ya hâkim bir tepe üzerindeki düzlükte, savunma kalesi ve saray olarak yapılmıştır. Bu sebeple ilk bakışta estetikten uzak bir görünümü varmış gibi gözükse de kale duvarlarının içinde muazzam güzellikte bir sarayla karşılaşılır. Duvarlarında kırmızı tuğla, damında kırmızı kiremit kullanıldığı için ismi kırmızı, yani “Elhamra” denilmiştir. Nasri hükümdarları yeni yapılarla kaleyi daha da  büyüttüler. Böylece Elhamra, saray ve köşklerden kurulmuş bir kompleks hâline geldi. Sarayların içi kadar bahçeleri de güzeldir. Bunlardan en şahaneleri uzun bir havuzla taçlandırılmış olan El-Bürke Bahçesi (Avlusu), döşemesi mermer kaplı Meksuar Avlusu ve Arslanlı Avlu’dur. Elhamra Sarayı, zarif ve zengin süslemeleri, avluları ve havuzlarıyla komple bir yapıdır. Şarlken Endülüs’ü ele geçirince sarayın bir bölümünü yıktırdı ve yerine Rönesans tarzında bir saray yaptırmaya kalktı. 1522’deki zelzelede ve 1590’da saray bir miktar daha zarar gördü. Ancak, 19. yy. ın ikinci yarısından itibaren korunmaya alındı ve günümüze dek gelebildi.

İSLÂM TARİHİ -3 L9

EMEVÎLER DÖNEMİ (661-750)

Hz. Ali’den sonra başa Muaviye’nin geçmesiyle İslam Tarihinde Emeviler dönemi başlamıştır.Müslümanlar, İstanbul’u iki defa kuşatmış ama alamamıştır.Hz. Muaviye’nin ölmeden önce oğlu Yezid’i halife tayin etmesiyle halifelik babadan oğula geçen saltanata dönüşmüştür.

Muaviye (661 – 680)

İslam Devleti’nin merkezi Kufe’den Şam’a taşınmıştır. Muaviye zamanında iç düzen sağlandıktan sonra fetihlere yeniden başlanmıştır. Müslümanlar iki defa İstanbulu kuşatmalarına rağmen ele geçirememişlerdir. Doğuda Maveraünnehr’in büyük bir kısmı fethedilerek Horasan vilayeti kurulmuştur.

Yezit (680 – 683)

Muaviye’nin ölümüyle yerine oğlu Yezit geçti. Hz. Ali’nin oğlu Hz. Hüseyin onun halifeliğini tanımayarak karşı çıktı. Yezit , Hz. Hüseyin’in üzerine ordu göndererek Kerbela mevkiinde şehit edilmesine neden oldu. (681)

Yezit döneminde Ukbe B. Nafi komutasındaki Emevi orduları Kuzey Afrika’nın fethini tamamlayarak Atlas Okyanusuna ulaşmışlardır.

Abdülmelik (685 – 705)

Abdülmelik zamanında fetihler devam etmiştir. Onun en büyük yardımcısı olan (Zalim) Haccac Emeviler’e karşı isyan eden Abdullah B. Zübeyr’i Kabe’de kuşatarak şehid etmiştir.



Velit (705-715)

Maveraünehir ve Türkistan’ın Fethedilmesi:

Hz. Ömer ve Hz. Osman zamanında İran ve Horasan’ı fetheden İslam orduları Ceyhun‘a kadar ilerlemişlerdi.Böylece Türklerle komşu olan Araplar, Abdülmelik ve oğlu zamanında bölgedeki faaliyetleri arttırdılar. Kuteybe b. Müslim Maveraünnehr’in fethine memur edildi.Beykent‘i 706’da ele geçirdikten sonra Buhara ve Semerkant alındı (709). Böylece Maveraünnehr müslümanların eline geçti. Kuteybe’nin ölümüyle seferlere devam edilmişsede bir süre sonra Türkler kaybettikleri yerleri geri almışlardır.

İspanya’nın Fethi (711):

Tarık b. Ziyat komutasındaki İslam orduları İspanya’ya geçerek Vizigotlar’la karşılaşmış Kadiks Savaşı’nda (711) onları bozguna uğratarak Vizigot Krallığı’na son vermişlerdir. Bundan sonra Endülüs adının verildiği İspanya toprakları Emeviler tarafından gönderilen valilerce yönetilmeye başlanmıştır.

Puvatya Savaşı (732):

İspanya valiliğine getirilen Abdurrahman El- Gafiki 732’de Fransa’ya girerek Bordo’yu ele geçirdi. İlerleyişini sürdürüp Puvatya’ya saldırdı fakat bu savaşı kaybederek geri çekildi.

– Puvatya, İslam ordularının Batı Avrupa içlerinde ulaştıkları son yer olmuştur. Artık İslam orduları Fransa’dan çekilerek İspanya’ya dönmeye ve bundan sonrada devamlı gerilemeye başlamışlardır.

Kerbala Olayında (680), Hz. Muhammed’in torunu Hz. Hüseyin’in şehit edilmesi Müslümanların Şiiler ve Sünniler şeklinde kesin olarak gruplara ayrılmasına neden olmuştur.

Emevîler Dönemi Genel Özellikleri

1. Arapça resmi dil ilan edilmiş
2. İslam orduları 711 yılında İspanya’nın fethine başlamış böylece İslamiyet Avrupa’da da yayılmaya başlamıştır.
3.Müslümanlar İspanya’ya ENDÜLÜS adı verilmiş 732 yılında Puvatya Savaşı’nda Franklara yenilene kadar Avrupa’da ilerlemişlerdir.



Emevilerin Yıkılışında Etkili Olan Nedenler:

1.Arap milliyetçiliği yapmaları ve diğer milletlere değer vermemeleri

2-Mevaliye (Arap olmayan) eşit ve adil davranmamaları (İslamı kabul etmelerine rağmen onlardan cizye toplamaları),

3– Peygamber(SAV) ailesine düşmanca davranmaları

4- Abbasiler’in Emeviler’e karşı gizli yıkıcı faaliyette bulunmaları.

5-Harici ve Şiiler’in çalışmaları

Bütün bu olumsuzluklardan sonra Ebu Müslim El-Horasani ayaklanarak Emeviler’le mücadeleye girişmiş, onları mağlup ederek Abbasi Devletinin kurulmasını sağlamıştır (750)
Not: Burda yazdığımız halifeler uzun süre halifelik yapmış olan ve daha çok etkili olmuş olan Emevî halifeleridir.Aşağıdaki listenin öğrenci tarafından öğrenilmesi gereği yoktur.Sadece genel bilgi ve yukarda sayılan halifeler arasında var olan tarihsel boşlukları izah etmek için verdim.
Emevî Halifeler Listesi:

Hükümdarlar	Saltanat Dönemi
Şam'da hüküm süren Emevî Halifeleri
I. Muaviye bin Ebu Süfyan	661 – 680
I. Yezid bin Muaviye	680 – 683
II. Muaviye bin Yezid	683 – 684
I. Mervan bin el-Ḥakem	684 – 685
Abdülmelik bin Mervan	685 – 705
I. Velid bin Abdülmelik	705 – 715
Süleyman bin Abdülmelik	715 – 718
Ömer bin Abdülaziz	717 – 720
II. Yezid bin Abdülmelik	720 – 724
Hişam bin Abdülmelik	724 – 743
II. Velid bin II. Yezid	743 – 744
III. Yezid bin Velid	744
İbrahim bin Velid	744
II. Mervan	744 – 750

ENDÜLÜS EMEVΠDEVLETİ ( 756-1031 )

* İspanya’da kurulan ilk İslam Devleti’dir. (Başkent Kurtuba)

* Abbasilerden kaçan Emevi ailesince kuruldu. (Halife Hişam’ın torunu Abdurrahman tarafından)

* İlim ve kültür alanında ilerlediler. (Kurtuba Sarayı) Bir çok Avrupalı öğrenci hatta papazlar Endülüs’e giderek eğitim gördü.

* Halifelikte hak iddia ettiler.

* III. Abdurrahman zamanında en parlak dönemini yaşadı.

* İç karışıklıklar ve çevresindeki hristiyan krallıkların baskısı sonucu 1031’de yıkıldı. Yerine 28 tane beylik kuruldu. (Bu beyliklere genel manada Tevaif-i Mülk veya Mülûkü’t-Tavâif) Bunlardan en önemlisi ve son yıkılanı Beni Ahmer Devleti idi.
BENΠAHMER DEVLETİ ( 1232-1492 )

* Gırnata İslam Devleti de denir. (Granada Sultanlığı)

* İspanya’daki son Müslüman devlettir. (Başkent Gırnata)

* İlimde çok ileriydiler ve Avrupa’dan öğrenciler gelirdi.

* 1492’de Hristiyanlar yıktı. Müslümanları ve Yahudileri katlettiler. Osmanlı Devleti yardım etti. Oruç Reis ve Hızır Reis İspanya’daki birçok Müslüman ve Yahudi’yi ölümden kurtardı. Kurtarılan Seferad Yahudileri Selanik, İzmir ve İstanbul’a yerleştirildi.

ELHAMRA SARAYI

Elhamra, Gırnata’ya hâkim bir tepe üzerindeki düzlükte, savunma kalesi ve saray olarak yapılmıştır. Bu sebeple ilk bakışta estetikten uzak bir görünümü varmış gibi gözükse de kale duvarlarının içinde muazzam güzellikte bir sarayla karşılaşılır. Duvarlarında kırmızı tuğla, damında kırmızı kiremit kullanıldığı için ismi kırmızı, yani “Elhamra” denilmiştir. Nasri hükümdarları yeni yapılarla kaleyi daha da  büyüttüler. Böylece Elhamra, saray ve köşklerden kurulmuş bir kompleks hâline geldi. Sarayların içi kadar bahçeleri de güzeldir. Bunlardan en şahaneleri uzun bir havuzla taçlandırılmış olan El-Bürke Bahçesi (Avlusu), döşemesi mermer kaplı Meksuar Avlusu ve Arslanlı Avlu’dur. Elhamra Sarayı, zarif ve zengin süslemeleri, avluları ve havuzlarıyla komple bir yapıdır. Şarlken Endülüs’ü ele geçirince sarayın bir bölümünü yıktırdı ve yerine Rönesans tarzında bir saray yaptırmaya kalktı. 1522’deki zelzelede ve 1590’da saray bir miktar daha zarar gördü. Ancak, 19. yy. ın ikinci yarısından itibaren korunmaya alındı ve günümüze dek gelebildi.



















ABBASÎLER (750-1258)

***Ebu Müslim’in isyanı ile sona eren Emevi iktidarının yerini, Abbasi soyundan gelenlerin kurduğu Abbasi Devleti almıştır.

1-Ebul Abbas Abdullah’tan sonra başa geçen ikinci halife Cafer Mansur döneminde Bağdat şehri kurulmuş ve başkent buraya taşınmıştır.

2-Devletin en parlak dönemi olan Harun Reşid döneminde, Anadolu ve Horasan’a akınlar düzenlenmiş, Bizans vergiye bağlanmıştır.
3-Harun Reşid döneminde, ayrıca Frank Kralı Şarlman ile Endülüs Emevilerine karşı ittifak kurulmuş, Hristiyanların Kudüs’ü ziyaretine izin verilmiştir.
4-Abbasiler döneminde bilim ve kültür çalışmalarına ağırlık verilmiş, ilkçağ Yunan ve Helen düşünürlerinin eserleri Arapça’ya çevrilerek incelenmiş ve medreselerde okutulmuştur. Bilim Akademisi olan "Beytülhikme" kurulmuştur.

5-Çinliler ve Abbasiler arasında yapılan 751 Talaş Savaşı’nda Türkler, Abbasileri desteklemiş ve savaş sonrasında kitleler halinde İslam dinine girmeye başlamıştır.

6- Harun Reşit’in oğullarından Mutasım döneminde gaza ve cihadın Türkler vasıtasıyla sürdürüleceğine inanılmış, Türkler önemli valiliklere ve komutanlıklara getirilmiştir. Ayrıca Türkler için “Samerra” şehri kurulmuş, savaşçı özelliklerinin korunması amacıyla şehir Araplara yasaklanmıştır. Bizans sınırındaki “Avasım” denilen Tarsustan Diyarbakıra kadar olan sınır karakollarına Türler yerleştirilmiştir.

7-Abbasiler, Emevilerin ırkçılığının  aksine islama  uygun bir şekilde herkese eşit  davranan bir politika izlemiştir. Bu durum, Türkler dahil olmak üzere pek çok toplumun İslamiyeti benimsemesinde önemli bir etken olmuştur.

8-9. yüzyılda başlayan iç karışıklıklar Abbasilerin merkezi otoritesinin zayıflamasına, siyasi birliğin bozulmasına ve “Tevaif-i Mülük” devletlerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

9- Abbasilerin “Emir-ül Ümera” denilen valilere geniş yetkiler vermesi Kuzey Afrika’da İdrisiler ve Ağlebiler, Mısır’da, Tolunoğulları ve Akşitler, İran’da Tahiriler, Maveraünnehirde Samanoğulları, Irak’ta Büveyhoğulları’nın ortaya çıkmasına neden olmuştur.

10- Abbasiler 1258’de Moğolların Bağdat’ı almasının ardından siyasi olarak sona ermiş, bu saldırılardan kaçan Abbasi halifesini Memlükler dini lider olarak uzun süre korumuşlardır.

11- Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi’nin ardından halifelik Osmanlılara geçmiştir.