Klasik Osmanlı Zamanları
XIX.yüzyıla kadar olan isyanlar, sadrazam ya da devlet görevlilerinin değiştirilmesi içindir.
Sonucunda hükümdarlar da bazen öldürülmüş veya değiştirilmiştir.
Avrupa Etkisinde Osmanlı
XIX.yüzyıldan sonra Avrupa siyasî akımlarının etkisiyle Avrupa'da eğitim görmüş aydınlar rejim değiştirme hedefine yöneldiler.
Darbe: darbe, ordunun ya da devlet içindeki siyasi elitlerin örtük ve yasadışı yöntemlerle mevcut hükûmeti değiştirmesidir.
1.Osmanlı'da burjuva kurumları olmadığından halkın katılımı diye bir amaç yoktur reformcularda.
2.Tanzimat aydınları, batının üstünlüğünü meşruti monarşi olmasın hürriyetlerin geniş olduğu demokratik sistemlerine bağlıyorlardı.Bunun için de rejim değişikliğini (meşrutiyeti) tek yol görüyorlardı.
3.Osmanlı idarecileri ise merkezi yönetimi güçlendirmek peşindeydiler. Bu hareketlerin çok uluslu bir devlet olan Osmanlı Devleti'nin dağılmasına neden olacağını düşünüyorlardı.
1.1876 Darbesi
Sultan Abdülaziz de aslında batıyı seven ve takdir eden bir padişahtı. Nitekim Avrupa'ya seyahat eden ilk Osmanlı padişahıdır. Ancak, o ülke yönetiminde otoriter bir tavırla hareket etmiştir.
Not 1: Sultan Abdülaziz, Mısır Hidivi İsmail Paşa'nın gösterdiği yakınlık sonrası ona Mısır yönetiminde ekstra haklar vermiştir. Mısır Hidivi İsmail Paşa’nın kardeşi olan Mustafa Fazıl Paşa, veraset kanununda yapılan değişiklik sonucu hidivlik hakkını kaybettiği için Sultan Abdülaziz’e ve Sadrazam Fuat Paşa’ya düşmanlık beslemiştir. Padişah ve sadrazamla yakınlık kurmuş ancak bu hakkı geri alamamıştır. Bunun üzerine de hürriyet ve meşrutiyet fikirlerini desteklemek suretiyle hidivliği ele geçirmenin yollarını aramıştır. Meşrutiyet yanlılarını finanse etmiştir.
Meşrutiyetçi aydınlar ( aynı zamanda devlet adamıdır pek çoğu) önce fikir mücadelesi yapmış.Başarısız kalınca "Yeni Osmanlılar" adıyla gizli bir cemiyet/örgüt kurmuşlardır. Yukarda bahsi geçen Prens Mustafa Fazıl Paşa da bunları finanse etmiştir.
1867'de ilk darbe girişimini planlamışlarsa da bu haber alınmıştır ( Hedefleri Alî Paşa'yı sadrazamlıktan indirip Mahmut Nedim Paşa'yı sadrazam yapmaktı) Girişim içinde yer alanlardan bir kısmı Avrupa'ya kaçmış, kaçmayanların ise bir kısmı tutuklanmış diğer kısmıysa padişahça sürgün görevlere gönderilmişlerdir (Namık Kemal gibi)1871’de Sadrazam Âli Paşa’nın ölümü üzerine aydınların çoğu İstanbul’a dönmüştür
Yeni Osmanlılar , toplumda tam bir destek bulamamışlar ve finans destekleri kesilince dağılmışlardır.
Not 2:Mustafa Reşit Paşa ile başlayıp Keçecizade Mehmet Fuat Paşa ve Âli Paşa ile süren “Tanzimat Paşaları Dönemi”, Âli Paşa’nın vefatı ile sona ermiştir.
Sultan Abdülaziz, ordunun, donanmanın ve demiryollarının geliştirilmesi için uğraşmıştır.
Sultan Abdülaziz'in sadrazamaları; Fuat Paşa ,Âli Paşa ve Mahmud Nedim Paşa'dır.Mahmut Nedim Paşa, tanzimatçı devlet görevlilerini değiştirdiği gibi Rusya yanlısı olmayan devlet adamlarını da görevden uzaklaştırmıştır. Diğer taraftan Fransızca'yı okullardan kaldırmıştır Bunun üzerine hem batı hem Müslüman halk tepki gösterince 1872'de görevden alınmıştır.
Görevden alınanlar , muhalif reform taraftarlarına katılmışlardır.
İki taraf arasında gerginlik iyice artmıştır.
Padişah 1875'de Mahmut Nedim Paşa'yı yeniden sadrazam yapmıştır. Muhalifler büyük tepki göstermiştir. 11 Mayıs 1876 günü Fatih, Süleymaniye ve Bayezid medreselerinin talebeleri şeyhülislamın ve sadrazamın azledilmesini isteyerek isyan etmiştir. 3 gün sonunda padişah Mahmut Nedim Paşa'nın yerine Mütercim Rüştü Paşa'yı sadrazamlığa getirmek zorunda kalmıştır. Hüseyin Avni Paşa seraskerliğe, Mithat Paşa da devlet şurası başkanlığına atanmıştır. Ancak, bu muhalif kişiler kendilerinin geleceklerini sağlam görmedikleri için 63 kişiyle bir darbe planlamış ve 30 Mayıs 1876 günü sarayı kuşatmaları sağlanmış ve Sultan Abdülaziz tahttan indirilerek yerine V. Murad getirilmiştir. Böylece Osmanlı tarihinin ilk başarılı darbesi gerçekleşmiştir. Darbeyi Sultana karşı olanlar koalisyonu yapmıştır. Nitekim, darbeden sonra aralarında fikir ayrılıkları başgöstermiştir.
V.Murat'ın aklî dengesinin yerinde olmadığı görülünce Meşrutiyeti ilan etme sözü veren II.Abdülhamit padişah yapılmıştır.
2.1909 Darbesi
Türk tarihinde demokratikleşme süreci Sened-i İttifak ile başlamış, Tanzimat Fermanı,Islahat Fermanı ve Meşrutiyet’in ilanı ile devam etmiştir. 1878 'de 93 harbinde olumsuz tutum takındığı için meclis kapatılmış ve I.Meşrutiyet sona ermiştir. 24 Temmuz 1908’de ilan edilen II. Meşrutiyet de bu demokratikleşme çabalarının bir devamı olarak ortaya çıkmıştır.
II.Meşrutiyeti ilan ettirenler bununla vatanın elden gidişinin önüne geçileceğini söylerek ilan ettirmişlerdi. Oysa ki Girit,Bosna-Hersek ve Bulgaristan II.Meşrutiyetin ilanı süreci içinde elde çıkarak kaybedilmiştir. Diğer taraftan ülkede tam anlamıyla bir özgürlük de gelmemiştir. İşte bu durum İttihat ve Terakki'ye karşı bir muhalafet ortaya çıkardı.
Sadrazam Hilmi Paşa, ilmiye öğrencilerinin askerden muaf olma ayrıcalığını kaldırmış ve ordu içerisindeki alaylı subaylar tasfiye edilmeye başlanmıştır. Bu gelişme, medrese öğrencileri ve alaylı subaylar arasında da İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne muhalefeti artırmıştır. Nisan 1909’da İttihâd-ı Osmânî Cemiyetinin kuruluşu ve muhalif bir gazete olan Serbestî’nin başyazarı Hasan Fehmi’nin suikaste kurban gitmesi; bütün tepkileri İttihat ve Terakki Cemiyetine yönlendirmiştir. Böylece 31 Mart ayaklanması başladı. Bunun üzerine 13 Nisan 1909’da alaylı askerler ve medrese öğrencilerinin birlikte gerçekleştirdiği darbe girişimi sonuçsuz kalmıştır.
Not:13 Nisan 1909 tarihinde yaşanan bu olay, Rûmî 31 Mart 1325 tarihine denk geldiği için 31 Mart Vakası olarak adlandırılmıştır.
Not:Bu olayın Selanik’te duyulması üzerine III. Ordu’dan başkanlığını Mahmud Şevket Paşa’nın, kurmay başkanlığını Mustafa Kemal’in yaptığı Hareket Ordusu adıyla bir ordu oluşturulmuştur.
Not: Berlin’de askerî ateşe olan Binbaşı Enver, kurmay başkan olarak görevlendirilmiş ve Hareket Ordusu İstanbul’a girmeden önce Yeşilköy’de orduya yetişerek kurmay başkanlık görevini Mustafa Kemal’den devralmıştır.
3.1913 Bab-ı Âli Baskını Darbesi
Osmanlı Devleti, siyasî çalkantılar içindeyken Balkan Savaşına girildi. I.Balkan Savaşı'nın kaybıyla hükümet istifa edip yerine İttihat ve Terakki Partisi karşıtlarından Mehmet Kamil Paşa geçti.
İttihat ve Terakki Partisi, hükümetin Edirne'yi düşmana teslim edeceği şeklinde yoğun bir propagandaya girişti. İttihat ve Terakki Önderlerinden Enver Bey'in planladığı Yakup Cemil'in ise uyguladığı darbe 23 Ocak 1913'te gerçekleşti. Meşru yürürlükte olan hükümetin kabine toplantısını basıp Harbiye Nazırını da öldürerek darbeyi gerçekleştirip hükümete / devlete el koyarak darbeyi gerçekleştirdiler.
Edirne'yi ne yaptılar dersiniz ?
Yaptıkları Londra Antlaşması'yla kendileri Bulgaristan'a verdiler vatan toprağını.
İttihat ve Terakki Partisi,Osmanlı Devleti, 1918'de yenilinceye kadar Osmanlı Devleti'ni fiilen yönetmeye devam etti. O tarihte önderleri, yurdu terk ettiler. Kalanlar da siyasi teşekküllerinin isimlerini değiştirdiler.
XIX.yüzyıla kadar olan isyanlar, sadrazam ya da devlet görevlilerinin değiştirilmesi içindir.
Sonucunda hükümdarlar da bazen öldürülmüş veya değiştirilmiştir.
Avrupa Etkisinde Osmanlı
XIX.yüzyıldan sonra Avrupa siyasî akımlarının etkisiyle Avrupa'da eğitim görmüş aydınlar rejim değiştirme hedefine yöneldiler.
Darbe: darbe, ordunun ya da devlet içindeki siyasi elitlerin örtük ve yasadışı yöntemlerle mevcut hükûmeti değiştirmesidir.
1.Osmanlı'da burjuva kurumları olmadığından halkın katılımı diye bir amaç yoktur reformcularda.
2.Tanzimat aydınları, batının üstünlüğünü meşruti monarşi olmasın hürriyetlerin geniş olduğu demokratik sistemlerine bağlıyorlardı.Bunun için de rejim değişikliğini (meşrutiyeti) tek yol görüyorlardı.
3.Osmanlı idarecileri ise merkezi yönetimi güçlendirmek peşindeydiler. Bu hareketlerin çok uluslu bir devlet olan Osmanlı Devleti'nin dağılmasına neden olacağını düşünüyorlardı.
1.1876 Darbesi
Sultan Abdülaziz de aslında batıyı seven ve takdir eden bir padişahtı. Nitekim Avrupa'ya seyahat eden ilk Osmanlı padişahıdır. Ancak, o ülke yönetiminde otoriter bir tavırla hareket etmiştir.
Not 1: Sultan Abdülaziz, Mısır Hidivi İsmail Paşa'nın gösterdiği yakınlık sonrası ona Mısır yönetiminde ekstra haklar vermiştir. Mısır Hidivi İsmail Paşa’nın kardeşi olan Mustafa Fazıl Paşa, veraset kanununda yapılan değişiklik sonucu hidivlik hakkını kaybettiği için Sultan Abdülaziz’e ve Sadrazam Fuat Paşa’ya düşmanlık beslemiştir. Padişah ve sadrazamla yakınlık kurmuş ancak bu hakkı geri alamamıştır. Bunun üzerine de hürriyet ve meşrutiyet fikirlerini desteklemek suretiyle hidivliği ele geçirmenin yollarını aramıştır. Meşrutiyet yanlılarını finanse etmiştir.
Meşrutiyetçi aydınlar ( aynı zamanda devlet adamıdır pek çoğu) önce fikir mücadelesi yapmış.Başarısız kalınca "Yeni Osmanlılar" adıyla gizli bir cemiyet/örgüt kurmuşlardır. Yukarda bahsi geçen Prens Mustafa Fazıl Paşa da bunları finanse etmiştir.
1867'de ilk darbe girişimini planlamışlarsa da bu haber alınmıştır ( Hedefleri Alî Paşa'yı sadrazamlıktan indirip Mahmut Nedim Paşa'yı sadrazam yapmaktı) Girişim içinde yer alanlardan bir kısmı Avrupa'ya kaçmış, kaçmayanların ise bir kısmı tutuklanmış diğer kısmıysa padişahça sürgün görevlere gönderilmişlerdir (Namık Kemal gibi)1871’de Sadrazam Âli Paşa’nın ölümü üzerine aydınların çoğu İstanbul’a dönmüştür
Yeni Osmanlılar , toplumda tam bir destek bulamamışlar ve finans destekleri kesilince dağılmışlardır.
Not 2:Mustafa Reşit Paşa ile başlayıp Keçecizade Mehmet Fuat Paşa ve Âli Paşa ile süren “Tanzimat Paşaları Dönemi”, Âli Paşa’nın vefatı ile sona ermiştir.
Sultan Abdülaziz, ordunun, donanmanın ve demiryollarının geliştirilmesi için uğraşmıştır.
Sultan Abdülaziz'in sadrazamaları; Fuat Paşa ,Âli Paşa ve Mahmud Nedim Paşa'dır.Mahmut Nedim Paşa, tanzimatçı devlet görevlilerini değiştirdiği gibi Rusya yanlısı olmayan devlet adamlarını da görevden uzaklaştırmıştır. Diğer taraftan Fransızca'yı okullardan kaldırmıştır Bunun üzerine hem batı hem Müslüman halk tepki gösterince 1872'de görevden alınmıştır.
Görevden alınanlar , muhalif reform taraftarlarına katılmışlardır.
İki taraf arasında gerginlik iyice artmıştır.
Padişah 1875'de Mahmut Nedim Paşa'yı yeniden sadrazam yapmıştır. Muhalifler büyük tepki göstermiştir. 11 Mayıs 1876 günü Fatih, Süleymaniye ve Bayezid medreselerinin talebeleri şeyhülislamın ve sadrazamın azledilmesini isteyerek isyan etmiştir. 3 gün sonunda padişah Mahmut Nedim Paşa'nın yerine Mütercim Rüştü Paşa'yı sadrazamlığa getirmek zorunda kalmıştır. Hüseyin Avni Paşa seraskerliğe, Mithat Paşa da devlet şurası başkanlığına atanmıştır. Ancak, bu muhalif kişiler kendilerinin geleceklerini sağlam görmedikleri için 63 kişiyle bir darbe planlamış ve 30 Mayıs 1876 günü sarayı kuşatmaları sağlanmış ve Sultan Abdülaziz tahttan indirilerek yerine V. Murad getirilmiştir. Böylece Osmanlı tarihinin ilk başarılı darbesi gerçekleşmiştir. Darbeyi Sultana karşı olanlar koalisyonu yapmıştır. Nitekim, darbeden sonra aralarında fikir ayrılıkları başgöstermiştir.
V.Murat'ın aklî dengesinin yerinde olmadığı görülünce Meşrutiyeti ilan etme sözü veren II.Abdülhamit padişah yapılmıştır.
2.1909 Darbesi
Türk tarihinde demokratikleşme süreci Sened-i İttifak ile başlamış, Tanzimat Fermanı,Islahat Fermanı ve Meşrutiyet’in ilanı ile devam etmiştir. 1878 'de 93 harbinde olumsuz tutum takındığı için meclis kapatılmış ve I.Meşrutiyet sona ermiştir. 24 Temmuz 1908’de ilan edilen II. Meşrutiyet de bu demokratikleşme çabalarının bir devamı olarak ortaya çıkmıştır.
II.Meşrutiyeti ilan ettirenler bununla vatanın elden gidişinin önüne geçileceğini söylerek ilan ettirmişlerdi. Oysa ki Girit,Bosna-Hersek ve Bulgaristan II.Meşrutiyetin ilanı süreci içinde elde çıkarak kaybedilmiştir. Diğer taraftan ülkede tam anlamıyla bir özgürlük de gelmemiştir. İşte bu durum İttihat ve Terakki'ye karşı bir muhalafet ortaya çıkardı.
Sadrazam Hilmi Paşa, ilmiye öğrencilerinin askerden muaf olma ayrıcalığını kaldırmış ve ordu içerisindeki alaylı subaylar tasfiye edilmeye başlanmıştır. Bu gelişme, medrese öğrencileri ve alaylı subaylar arasında da İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne muhalefeti artırmıştır. Nisan 1909’da İttihâd-ı Osmânî Cemiyetinin kuruluşu ve muhalif bir gazete olan Serbestî’nin başyazarı Hasan Fehmi’nin suikaste kurban gitmesi; bütün tepkileri İttihat ve Terakki Cemiyetine yönlendirmiştir. Böylece 31 Mart ayaklanması başladı. Bunun üzerine 13 Nisan 1909’da alaylı askerler ve medrese öğrencilerinin birlikte gerçekleştirdiği darbe girişimi sonuçsuz kalmıştır.
Not:13 Nisan 1909 tarihinde yaşanan bu olay, Rûmî 31 Mart 1325 tarihine denk geldiği için 31 Mart Vakası olarak adlandırılmıştır.
Not:Bu olayın Selanik’te duyulması üzerine III. Ordu’dan başkanlığını Mahmud Şevket Paşa’nın, kurmay başkanlığını Mustafa Kemal’in yaptığı Hareket Ordusu adıyla bir ordu oluşturulmuştur.
Not: Berlin’de askerî ateşe olan Binbaşı Enver, kurmay başkan olarak görevlendirilmiş ve Hareket Ordusu İstanbul’a girmeden önce Yeşilköy’de orduya yetişerek kurmay başkanlık görevini Mustafa Kemal’den devralmıştır.
3.1913 Bab-ı Âli Baskını Darbesi
Osmanlı Devleti, siyasî çalkantılar içindeyken Balkan Savaşına girildi. I.Balkan Savaşı'nın kaybıyla hükümet istifa edip yerine İttihat ve Terakki Partisi karşıtlarından Mehmet Kamil Paşa geçti.
İttihat ve Terakki Partisi, hükümetin Edirne'yi düşmana teslim edeceği şeklinde yoğun bir propagandaya girişti. İttihat ve Terakki Önderlerinden Enver Bey'in planladığı Yakup Cemil'in ise uyguladığı darbe 23 Ocak 1913'te gerçekleşti. Meşru yürürlükte olan hükümetin kabine toplantısını basıp Harbiye Nazırını da öldürerek darbeyi gerçekleştirip hükümete / devlete el koyarak darbeyi gerçekleştirdiler.
Edirne'yi ne yaptılar dersiniz ?
Yaptıkları Londra Antlaşması'yla kendileri Bulgaristan'a verdiler vatan toprağını.
İttihat ve Terakki Partisi,Osmanlı Devleti, 1918'de yenilinceye kadar Osmanlı Devleti'ni fiilen yönetmeye devam etti. O tarihte önderleri, yurdu terk ettiler. Kalanlar da siyasi teşekküllerinin isimlerini değiştirdiler.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder