İlk Müslüman Türk Devletleri

Anahtar Kelimeler: Benzerlik,dostluk,Talas
TÜRKLERİN İSLÂMİYETİ KABULÜNÜN NEDENLERİ

1-Eski Türk dini ile İslamiyet arasındaki benzerlik: a-Tek tanrı inancı b-Ahiret inancı 
  c-Hac ve kurban ibadetlerine benzer ibadetlerin varlığı 
2-Türklerde aile kavramına ,namusa,temizliğe verilen önem ile İslamiyetin değerler sisteminin benzeşmesi.

3. İslamiyetteki cihat ve gaza anlayışı ile  Türk-Cihan hakimiyeti düşüncesinin benzeşmesi. 
4-Eski Türk toplumunda sosyal sınıflar olmadığı gibi İslam dininde de böyle bir ayrımın yapılmaması ve  böylece iki  toplumsal düşüncede de halkın refah ve mutluluğunun gözetilmesi.
5-Talas Savaşıyla birlikte Müslüman Araplarla  Türkler arasında başlayan dostluk .

TÜRKLERİN İSLÂMİYETE  HİZMETLERİ

1. İslamiyet’in Orta Asya’dan Balkanlara  kadar  yeni alanlara  yayılması.
2.Müslümanlar arasındaki anlaşmazlık ve iç çekişmelerin sona erdirilmesi ve siyasi birliğin sağlanması.
3. Abbasi Halifesi’ni Şii baskılarına karşı koruyarak halifeliğin devamını sağlamak.
4. İslam aleminin kuzeyindeki en büyük tehlike olan Bizans Devleti’ne karşı İslam alemini savunmak
5. İslam alemini Haçlı Seferleri’ne karşı savunmak.
6.Bilim  ve sanat adamlarının yetişmesine zemin hazırlamak
 Not:Büyük Selçuklular zamanında vezir Nizamülmük’ün katkılarıyla medrese sistemi daha da geliştirilerek eğitime farklı bir bakış açısı kazandırdılar. Medreseler yüzyıllar boyunca Türk – İslam medeniyetinin gelişerek devamını sağlamıştır. Bağdat’ta kurulan Nizamiye Medresesi dünyadaki ilk üniversitedir.

Talas Savaşı (751)

Nedenleri:

1)Çinlilerin Orta Asyaya  egemen olmak istemesi
2)Türkler ve Müslümanların Çinin Orta Asyaya hakim olmasını istememesi

Çinliler ile Araplar arasında Talas Savaşı meydana gelmiştir (751). Talas Savaşında Karluk Türkleri Müslümanları destekleyince Talas Savaşı Türkler ve Müslüman Arapların zaferiyle sonuçlanmıştır.
 Sonuçları:
1) Orta Asya, İslam devletinin egemenliği altına girdi.
2) Orta Asya Çin egemenliğine girmekten kurtuldu.
3) Türk-Müslüman Arap dostluğunun başlangıcı oldu.
4)Türkler arasında İslamiyet yayılmaya başladı.
5) Kağıt, matbaa, barut ve pusula gibi teknik buluşlar İslam dünyasında yayılmaya başladı.

1) Tolunoğulları Devleti(868 - 905)
Mısır’a vali olarak atanan Tolunoğlu Ahmed Mısır'da ilk Türk - İslam devleti olan Tolunoğulları Devletini kurdu (868). Suriye'yi de egemenlik altına alan Tolunoğulları Mısır'da tarım, ticaret ve imar faaliyetlerine önem verdiler. Abbasilerce 905'te yıkıldılar.
2) İhşidiler Devleti (935 - 969)
Mısır’da Abbasilerce vali olarak atanan Muhammed b. Tuğc tarafından 935’te kuruldu.Muhammed b. Tuğc'dan sonra oğlu döneminde naib olarak kölesi Ebu Kafur devleti başarılı şekilde yönetti. Onun ölümünden sonra çıkan iç karışıklıklardan faydalanan Fatimiler bu devlete 969'da son verdiler. Kutsal Beldelere hakim olan ilk Türk devletidir.
3)Eyyûbiler Devleti (1174 – 1250)
Fatımî Devleti Haçlı işgali tehlikesi üzerine Musul Atabeyi Nureddin Mahmut Zengi’den yardım istediler. Mahmut Zengi Şirkuh komutasında bir orduyu yardıma gönderdi. Şirkuh'un ölümünden sonra yerine geçen Selahaddin Eyyubi, Fatımî Devleti’ndeki iç karışıklıklara son vererek Eyyûbi Devleti’ni kurmuştur.
Selâhaddin Eyyûbi kısa sürede Suriye, Lübnan ve Hicaz’ı kontrolü aldı. Haçlılarla yaptığı 1187 Hıttin Savaşı'yla kutsal şehir Kudüs’ü kurtardı. Haçlıların bunun üzerine yaptığı III. Haçlı Seferi’nde de İslam dünyasını başarıyla savundu.
Onun ölümünden sonra hanedan üyeleri arasındaki çekişmeden dolayı olan iç karışıklıklarda Memluklerin komutanı Aybey Eyyûbi Devleti’ni yıktı ve Memlûkler Devleti'ni kurdu (1250).
4)Memlükler Devleti (1250 – 1517)
Aybey, Eyyûbi Devleti’ne son vererek Memlük Devleti’ni kurdu. Memlükler 1260 yılında Ayn Calut Savaşı‘nı kazanarak Moğolların ilerleyişini durdurmuşlardır.
Memlükler, Suriye'deki Haçlılarla da başarılı mücadeleler ettiler.
Abbasilerin 1258'de yıkılmasından , Osmanlılarca yıkıldıkları 1517 yılına kadar halifeliği korumaya devam ettiler.

Uygur Devleti'nin yıkılmasından sonra Karluk, Yağma,Çiğil ve Tuhsi Türkleri tarafından Türkistan'da kurulmuştur. 
Kurucusu:Bilge Kül Kadir Han
1.  932 yılında Satuk Buğra Han  Abdülkerim adını alarak müslüman oldu.Onun devrinde İslamiyet resmi din kabul edildi.
-->2.Orta Asya'da kurulan ilk Türk-İslam devletidir.  
-->3.İlk Türk İslam eserleri bu dönemde verilmiştir.
4.Yusuf Kadir Han döneminde de en parlak dönemini yaşamıştır. 
5.Taht kavgaları sonucu Doğu Karahanlılar ve Batı Karahanlılar diye ikiye ayrıldılar (1046). Doğu Karahanlılar 1130'da Karahıtaylar; Batı Karahanlılar ise 1211'de Harzemşahlar tarafından yıkıldılar.

Hakimiyet Sahası: Afganistan, Hindistan ve İran.
Kurucusu: Alp Tigin
Başkenti: Gazne
Tarih: 963-1187

1.  Devletin en parlak dönemini yaşatan Gazneli Mahmut döneminde devlet en geniş sınırlara ulaştı.
2.  Gazneli Mahmut Hindistan’a 17 sefer yaptı. Bu seferler sonucunda İslamiyet Hindistan’a yayıldı.
3.  Abbasi halifeliğini Şii Büveyh oğullarının baskısından kurtardı. Halife, Gazneli Mahmut’a “Sultan” unvanını verdi.
4.  Gazne Devleti, 1187 yılında Gurlular (Afganlı bir millet) tarafından yıkıldı.

Gaznelilerin Yıkılış Sebepleri:
A.Selçuklularla yapılan Dandanakan Savaşından sonra devletin zayıflamaya başlaması.
B.Ülkede iç karışıklıkların çıkması.

Bağımsız olduğu yer: Horasan.
Kurucusu: Selçuk Bey.
Bağımsızlığı Sağlayan : Tuğrul Bey.
Selçuklular, Oğuzların Üçok kolunun Kınık boyundandır.
Büyük Selçuklu Devleti’ne, bu boydan olan Selçuk Bey adını verdi.
Selçuk Bey, Oğuzlar Devleti’nde subaşı iken, Oğuz Devleti’nin hükümdarı ile arasında çıkan anlaşmazlık yüzünden kendisine bağlı ordularla güneye inerek Seyhun ırmağı yakınlarındaki Cent şehrine yerleşti (930-935).
Selçuk Bey:
 1.Cent şehrinde İslamiyet’i kabul etti. 
 2.Bir çok Türk boyunu yönetimi altına aldı. 
 3.Samanoğulları ile Karahanlılar arasındaki savaşta, daha güçsüz olan Samanoğullarına yardım etti. Karşılığında toprak aldı. 

Arslan Yabgu: 

1. Selçuk Bey’in ölümünden sonra yerine oğlu Arslan Yabgu geçti. 
2. Selçukluların güçlenmesini istemeyen Gazneli Mahmut, Arslan Yabgu’yu tutuklattı ve hapsetti.

Tuğrul ve Çağrı Beyler:

1. Tuğrul ve Çağrı beyler, iki kardeş olarak toprakları parçalamadan aralarında iş bölümü yaparak ülkeyi idare ettiler. 
2.  Gaznelilerle başarılı savaşlar yaptılar. 
3.  Horasan’ın önemli şehirlerinden biri olan Nişabur’u aldılar (1038).

 1.  Dandanakan Savaşı (1040):

Selçuklular ile Gazneliler arasında yapıldı. 

   Sebepleri: 

1. Gazneliler’in Selçukluları Horasan’dan çıkarmak istemeleri.
2. Selçukluların kendilerine yurt arayışı içinde olmaları.

  Sonuçları:

1. Gazneliler yenilgiye uğratıldı ve yıkılma sürecine girdi.
2. Selçuklular büyük bir zafer kazandı. Horasan ve İran toprakları Selçukluların eline geçti.
3. Büyük Selçuklu Devleti kuruldu (1040).
4. Tuğrul Bey sultan ilan edildi. Devleti Çağrı Bey ile birlikte yönetti.
5. Rey şehri alınarak başkent yapıldı.
6. Selçukluların İslam dünyasındaki otoritesi arttı.

* Abbasi halifesinin, Şii Büveyhoğullarının baskılarına karşı Selçuklulardan yardım istemesi üzerine Tuğrul Bey, Bağdat Seferine çıkarak 1055 Abbasileri Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtardı. Böylece İslam dünyasının koruyuculuğu Selçukluların eline geçti. Bu olaydan sonra İslam Dünyasının dini lideri Abbasiler, siyasi lideri de Selçuklular oldu. 

    Bizans üzerine sefere çıkılarak Doğu Anadolu’da başarılı savaşlar yapıldı. Bir çok şehir alındı (Erzurum, Kemah, Malatya, Sivas).

    2.Pasinler Savaşı (1048):

• Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapılı.
• Gürcüler Bizanslılara yardım etti. 

  Sebepleri:
1.Dandanakan Savaşı’ndan sonra Selçuklular’ın batı yönünde ilerlemeleri.
2.Bizanslıların, Türklerin Anadolu’ya girmelerini engellemek istemeleri.

   Sonuçları:

1. Bizanslılar yenildi ve Selçukluları Resmen tanıdı.
2. Doğu Anadolu, Selçukluların denetimine girmeye başladı. Van’dan Trabzon’a kadar olan topraklar Selçuklular’ın eline geçti.
3. Gürcü Kralı Liparit, Selçuklulara esir düştü.
4. Pasinler (Hasankale) Savaşı, Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapılan ilk savaştır. 

Alp Arslan (1063-1072):

1. Önce iç işlerini düzeltti. Çıkan ayaklanmaları bastırdı. 
2. Bizans İmparatorluğuna savaş açıldı. Gürcistan, Ani Kalesi ve Kars alındı. 
3. Alp Arslan, komutanlarını Anadolu’nun fethi ile görevlendirdi. 
4. Türk akıncıları Akdeniz kıyılarına kadar ilerlediler.

   Malazgirt Savaşı (26 Ağustos 1071):

Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapıldı. 

  Sebebi: 

1. Bizans’ın, Anadolu’ya yapılan Türk akınlarını önlemek  istemesi
2. Doğu Anadolu’da gittikçe güçlenen Selçuklu egemenliğine karşı koymak istemesi

Gelişmesi:

1. Savaş, Malazgirt ile Ahlat arasındaki Malazgirt ovasında başladı.
2. Selçuklu kuvvetleri üçe bölündü.
3. Alp Arslan sahte geri çekilme planı uygulayarak Bizans ordusunu merkezden ayırdı.
4. Bu sırada Bizans ordusunda bulunan Peçenek ve Uzlar, Selçuklu tarafına geçtiler. Pusuya yatan Türk askerlerinin seri hücumu ile Bizans ordusu büyük bir yenilgiye uğradı.
5. Ancak savaşın kazanılmasında ordunun manevi gücünün yüksek olması, iyi teşkilatlanması ve Alp Arslan gibi yetenekli, güçlü bir hükümdar tarafından yönetilmesinin de büyük katkısı vardır.

Sonuçları:

1) Bizans İmparatoru Romen Diyojen komutasındaki ordu savaşı kaybetti.
2) Savaşta, Bizans ordusunda paralı askerlik yapan Oğuzlar ve Peçeneklerin yardımları da belirleyici rol oynadı.
3) Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı.
4) Türkler fazla bir direnişle karşılaşmadan Marmara kıyılarına kadar ilerlediler.
5) Bugünkü Türkiye’nin temelleri atıldı.
6) Anadolu’da gücü kaybolan Bizans, Balkanlara çekildi.
7) İslam dünyası üzerindeki Bizans baskıları kayboldu.
8) Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde ilk Türk beylikleri kuruldu.
Not: Alparslan, Anadolu’yu komutanlarına ikta olarak verdi. Bu olay, Anadolu’da beyliklerin kurulmasına neden oldu.

Melikşah (1072-1092):

1. Ege Denizine ve boğazlara kadar bütün Anadolu alındı.
2. Devletin sınırları; doğuda Tanrı dağları ve Seyhun ırmağından batıda Akdeniz kıyılarına, kuzeyde Kafkas dağlarından güneyde Basra körfezine kadar genişletildi.
3. Vezir Nizamülmülk’ün uyguladığı kanun ve metotlarla devlet işleri çok düzenli olarak yürütüldü.
4. Başkent, Rey’den İsfahan’a taşındı.
5. Selçukluların en parlak dönemidir.
6. Melikşah’ın ölümünden sonra oğulları arasında taht kavgaları başladı ve ülkede ayaklanmalar çıktı.

Sultan Sencer (1118-1157):

1. Merv şehri başkent yapıldı.
2. Gaznelilerden Gazne şehri, Karahanlılardan Maveraünnehir alındı.
3. Karahitaylılarla yapılan Katvan Savaşı’nda Selçuklular yenilgiye uğradı (1141). Maveraünnehir elden çıktı.
4. Bundan sonra ayaklanan Oğuzlar üzerine gidildi. Fakat Sultan Sencer esir düştü. Bir süre sonra 1157’de öldü.
5. Sultan Sencer’in ölümüyle Büyük Selçuklu Devleti yıkıldı (1157).

Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılma Sebepleri:

1. Ülkenin hanedan üyeleri arasında paylaştırılması ve taht kavgaları.
2. Atabeylerin, merkezi otoritenin zayıflamasıyla bağımsızlıklarını ilan etmeleri.
3. Türkmenlerin küstürülmesi.
4. Abbasilerin, eski güçlerine kovuşmak için Selçuklular aleyhine çalışmaları.
5. Katvan Savaşı’nın yıkıcı etkisi
6. Batınilerin yıkıcı çalışmaları

Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılmasından

 Sonra Kurulan Devletler

1. Suriye Selçukluları
2. Horasan Selçukluları
3. Kirman Selçukluları
4. Irak Selçukluları
5.  Türkiye (Anadolu) Selçukluları

DEVLET YÖNETİMİ

Selçuklu Devlet Yönetimi  Türk Devlet Geleneğiyle birlikte Abbasiler, Sâmânoğulları, Gazneliler ve Karahanlılar devlet sistemlerinden yararlanarak oluşturdukları bir devlet sistemi olup Türk-İslâm  Devlet geleneğinin en üst zirve noktasını temsil eder. Selçuklulardan sonra gelen bütün Türk-İslâm Devletleri  Selçuklu Devlet Sistemini kendilerine örnek almışlardır.

 Selçuklularda, ülke hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılırdı. Ülkeyi yönetme yetkisinin Allah  tarafından verildiğine inanılırdı. 

Selçuklu devletinden ülkenin hükümdarın ve ailesinin ortak malı sayılması sık sık taht kavgalarına yol açardı. Şehzadeler/ Melikler eyaletlere atabeyler nezaretinde yetiştirilmek üzere melik olarak atanırlardı. Buradaki amaç hükümdar çocuklarının yönetim tecrübesi kazanmasıdır.
Selçuklu Devletinde devlet işleri Divan-ı Saltanatta (Büyük Divan) görüşülürdü. Eğer divanda herhangi bir karar alınacaksa bu kararlar sadece Sultan onaylarsa geçerli olurdu. Sultan olmadığı zaman Büyük Divana vezir başkanlık etmekteydi.
Divan-ı İstifa: Maliye ve ekonomi işleri ile ilgilenen birimdir. Müstevfi başkanlığında toplanır.
Divan-ı İşraf: Askeri ve hukuk işleri dışında kalan diğer işleri denetlemekle görevi olan birimdir. Müşrif başkanlığında toplanır.
Divan-ı Arz: Ülkenin asker ve ordu işlerini yürütmekle görevli olan birimdir. Ariz başkanlığında toplanır.
Divan-ı Tuğra: Devletin iç ve dış yazı işlerini yürütmekle görevli olan birimdir.
Büyük Selçuklu Devletinde halkın dilek ve şikayetlerinin dinlendiği ve hukuk işlerine bakıldığı sultan başkanlığında toplanan divana Divan-ı Mezalim adı verilmekteydi.
Büyük Selçuklu Devletinde hükümdarlık alametleri hutbe okutmak, para bastırmak, taht, bayrak, çetr, asa, hilat, nevbet, tuğ ve tuğradır. Halife tarafından onaylanan Hükümdarlar adına hutbe okunurdu.
Hükümdarlar sınırsız yetkiye sahip değillerdi. Törelere ve İslamiyet’e uygun hareket etmek zorunda olan hükümdarların çocukları da vilayetlere yönetici olarak gönderilmekteydi.