İslâmiyetten Önceki Türk Devletleri

1) Asya Hun İmparatorluğu 

 Teoman tarafından kurulan , Mete Han zamanında en parlak dönemine ve en geniş sınırlarına ulaşmıştır.
-Ekonomik faaliyet olarak tarım, avcılık, balıkçılık, madencilik, dericilik ve ticaretle uğraşmışlardır. İpek yolunu kontrol etmeye önem vermişlerdir.
-Madencilikte ileri olmalarının bir sonucu olarak silah sanayiinde ileri bir durumdaydılar.
– Orta Asya’da kurulan ilk Türk devletidir.
– İlk teşkilatlı Türk devletidir ve Orta Asya’da Türk boylarını tek bayrak altına ilk kez bu devlet toplamıştır.

– Hun akınlarına karşı Çinliler Çin Seddini yapmışlardır.
– Mete Han orduda onlu sistem oluşturarak tüm dünyaya örnek olmuştur.
– MS 48’de Doğu ve Batı Hunları olarak ikiye, Doğu Hunları da , Güney ve Kuzey Hunları olarak tekrar ikiye ayrılmıştır.
2) I. Kök Türk Devleti (552 – 630)
 Bumin Kağan tarafından kurulan Göktürk Devleti’nin başkenti Ötüken’dir ve Orta Asya’da kurulmuştur. Ülke Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılıp Batı’yı Bumin Kağan’ın kardeşi İstemi Yabgu yönetmiştir.
– İlk kez Türk adıyla kurulan devlettir.
– Asya Hun İmparatorluğundan sonra Türkleri ikinci kez tek bayrak altına toplamışlardır.
– İpek Yolu hakimiyeti için Çinliler ve Sasanilerle mücadele içinde olmuşlardır.
-Sasanilerle birlikte Akhunlar (Eftalitler) Türk devletini  yıktıktan sonra Bizansla Sasanilere karşı ittifak içerisine girerek Sasanileri zor durumda bırakmışlardır.
– Bumin Kağan’ın ölümünden sonra Çin Baskısı sonucu zayıflamış ve doğu -batı olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Doğu Göktürkler 630, Batı Göktürkler 659 yılında Çinliler tarafından yıkılmıştır.


3) II. Köktürk Devleti ( Kutluk Devleti) (682 – 745)

 İlk Türk devletleri içerisinde yer alan I. Köktürk Devleti yıkıldıktan sonra 50 yıl Çin egemenliğinde kalan Köktürkler, sonradan tekrar ayaklanarak II. Köktürk Devletini Kutluk (İlteriş) Kağan tarafından kurmuştur.
– Bilge Kağan Döneminde en parlak dönemini yaşamıştır.
– Bilge Kağan Kardeşi Kültigin ve Vezir Tonyukuk ile birlikte ülkeyi yönetmiştir.
– Yazıyı kullanan ilk Türk devletidir.
– Göktürk alfabesi ile kendilerine ait ilk alfabeyi kullanmışlardır.

4) Uygurlar (745 -840)

Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından Ötüken bölgesinde kurulmuş olan Uygurlar sonraları Karabalgasun’u başkent yapmışlardır.
- Yerleşik hayata geçen ilk devlettir.
-Kendilerine ait ölçü ve para sistemleri bulunmaktadır.
-Faiz alarak Türklerde bankacılığın temelini atmışlardır.
– Modern tarımla uğraşmışlardır. Bunun için kanallar açılmıştır.
– Hukuk kurallarını yazılı hale getirmeleri, borç, kira gibi konularla ilgili sözleşme yapılmaları Uygurların hukuk alanında geliştiğini göstermektedir.
– Kendilerine ait olan Uygur alfabesini oluşturmuşlardır.
– Kırgızların saldırıları sonucu yıkılan Uygurlar, Kansu ve Turfan Uygurları olarak ikiye ayrılmışlardır.
Kansu bir diğer adıyla Sarı Uygurlar Çin’de kurulmuş ve Moğollar tarafından yıkılmıştır.

Kurulduğu yer: Doğu ve Orta Avrupa
Kurulduğu olay: Kavimler göçü sonucu
Kurucusu: Balamir Kağan
– Avrupa’da kurulan ilk Türk devletidir.
-Uldız temel dış politikayı (Roma Siyaseti) belirlemiştir Bu ise ;Doğu Roma İmparatorluğuna baskı Batı Roma İmparatorluğuyla ise dostluk şeklindedir.
-Hükümdarları: Balamir-Uldız-Rua-Attila-dönemlerinde güçlenmişken, İlek-Dengizik dönemlerinde zayıflamışlardır. İrnek döneminde yıkılıp Karadeniz'in Kuzeyine çekilmişlerdir.
- En parlak dönemini Attila zamanında yaşamış olup, Bizans’ı vergiye bağlamıştır.
Volga ile Tuna Nehri arasındaki topraklara sahip olmuştur.
-I.Balkan Seferi (441) ile Balkanlarda Avrupa Hun Devleti karşısında hiçbir karşı güç kalmadığı ortaya çıktı.Doğu Roma ile Margus Antlaşması yapmış böylece batıdaki hakimiyeti pekişmiştir.
II.Balkan Seferi(447) ile Anatolios Antlaşması yapılıp konu tekrar kesinleştirilmiştir.
Batı Roma Seferleri ile üstünlük sağlanmış. Papanın aracılığıyla Roma bağışlanmış ve alınmaktan vazgeçilmiştir.
Avrupa Hunlarının Avrupa'ya derin etkileri olmuş. Bu destanlarına yansımıştır.Nibelungen Destanı bunun örneklerindendir.

1.Avarlar
Türklerin İlk İstanbul'u kuşatmasını yaptılar.
Hem Asya hem Avrupa’da devlet kurdular.
Avrupa Avarları Hristiyanlığı kabul eden ilk Türklerdir. Zamanla asimile olmuşlardır.
Avrupada Germen ve Slav sanatlarını etkilediler
2.Türgişler
Orta Asyada Emevilere ve Karahanlılara karşı savaşlar yaptılar.
Kendi adlarına para bastırdılar ( Baga Tarkan Dönemi) 

3.Bulgarlar
Tuna ve İdil diye ikiye ayrıldı. Tuna Bulgarları Hristiyan; İtil (Volga) Bulgarları Müslüman oldular.
İstanbul’u kuşattılar. 

4.Hazarlar
Museviliği ( Yahudiliği) benimseyen tek Türk topluluğudur. Egemen oldukları geniş sahada ticaretin serbetçe yapılmasına ve gelişmesine ortam hazırlamışlardır. Karada olduğu gibi denizlerde de ticaretin gelişmesini sağlamışlardır.
5.Oğuzlar (Uzlar)
Türk tarihinde en etkili ve kalabalık boydur.
İlk devletleri Oğuz Yabgu Devletidir ( X.Yüzyıl)
Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Osmanlıyı kurdular.
6.Karluklar
Talas Savaşı’nda Abbasilere yardım ettiler.
İlk Müslüman olan Türk boyudur.
Orta Asya'da İslamiyetin yayılması için Türgişlere karşı savaştılar
Karahanlı Devletinin kurulmasında etkili oldular
7.Kırgızlar
Ötüken Bölgesinde kurulan son Türk devletidir. Manas Destanı Kırgızlara aittir.
Uygur Devletini yıkarak kurulan bir devlettir.
Kırgız Devleti yıkılınca önce Moğol Egemenliğine, ardından Rusların egemenliğine girmişlerdir. 1991 de yeniden bağımsızlık kazanmışlardır. 

8.Macarlar
Fin-Ugor kavimlerinden olan Türklerdendirler.Karadenizin kuzeyinden bugünkü yurtlarına gelmiş . Orda Hristiyanlığı kabulden sonra asimile olmuşlardır.

9.Peçenekler
Orta Asya’dan batıya doğru göç etmişler .Balkanlarda yaşamış.Fakat devlet kurmamış bir Türk topluluğudur.

10.Kumanlar (Kıpçaklar)
Ruslarla mücadele eden Kumanlar, Balkanlarda ve Karadeniz'in kuzeyinde yaşamışlardır.İslamiyetin benimsenmesinden sonra İslam devletleri için önemli bir asker kaynağı olmuşlardır.Özellikle Memluklar Devletinde önemli roller oynamışlardır.

11.Sibirler (Sabirler)
Bizanslılar ve Sasanilerle mücadele etmişlerdir. Avarların baskısı sonucu bir kısmı Doğu Avrupa’ya göç etmişlerdir. Hazarların atalarıdırlar. Ayrıca atayurtlarıSibiryaya isimlerini vermişlerdir.

12.Akhunlar/Eftalitler
Büyük Hun devleti yıkıldıktan sonra, Çin baskısına dayanamayıp Afganistan’ın kuzeyine yerleşmişlerdir.Sasaniler ve Köktürklerce İpek yolu hakimiyeti için yıkılmışlardır.

13Başkırtlar
Ural Dağları çevresinde yaşayan Başkırtlar,XIII. yüzyılda İslamiyeti kabul ettiler.Tarihlerince önce diğer Türk Boylarının ardından Moğolların,sonrada Rusların egemenliği altına girmişlerdir.Günümüzde Rusya'ya bağlı bir özerk cumhuriyettirler.