Cumhuriyet Dönemi Dini Düşünce

Mehmet Rıfat Börekçi

 Mehmet Rifat Börekçi 29 Kasım 1860 ile 5 Mart 1941 yılları arasında yaşamış Türk din adamı ve siyasetçi olarak tanınmaktadır. Ankara'nın yerlisi ve müftüsü adı ile Türk Kurtuluş Savaşına ve Mustafa kemal Paşa'ya önemli destekte bulunmuştur. Mehmet Rifat Börekçi Türkiye Cumhuriyeti Devletinin ilk Diyanet İşleri Başkanı olmaktadır. Aynı zamanda Mehmet Rifat Börekçi bir dönem milletvekilliği de yapmıştır.

İsmail Hakkı İzmirli

İsmail Hakkı İzmirli, Ord. Prof. Dr., (1869 - 1946), Türk felsefeci ve dinler tarihi araştırmacısıdır.

Subay olan babasını 10 yaşındayken kaybetti. İzmir Rüştiyesi'ni ve Yüksek Muallim Mektebi'ni bitirerek öğretmenliğe başladı. Darülfünun'da dinler tarihi ile felsefe dersleri verdi.

İslam dininde, özgür düşüncenin gelişme getireceğini eserlerinde işlemiştir. İlk dönem İslam felsefecilerin düşüncelerini tahlil etmiştir. Atatürk zamanında İslam dininde yapılması planlanan köklü reformlar için hazırlanan raporlarda adı geçmektedir.

Pek çok dergide yazıları yayınlanmış, İslam Ansiklopedisi'nin bazı maddelerini yazmıştır. 60 üzerinde kitap yazan verimli bir düşünürdür.

Kelam temelli eserlerinde yalnızca klasik kelamcılardan değil, Avrupa felsefinden de faydalanmıştır.^[1]

Babanzade Ahmed Naim

1872'de Bağdat'ta dünyaya gelmiştir. Bağdatlı ünlü Baban ailesine mensup Zihni Paşa'nın oğludur. Galatasaray Lisesi'ni ve Mekteb-i Mülkiye'yi bitirmiştir. Hariciye Nezâreti'ne girmiştir. Daha sonra Maarif Nezareti'ne geçmiş ve burada Yüksek Tedrisat Umum Müdürlüğü, Telif ve Tercüme Dairesi, Maarif Meclisi üyeliği yapmıştır. İstanbul’da Dârülfünun Edebiyat Fakültesinde felsefe, mantık, ruhiyat ve ahlâk dersleri vermiştir. 15 Eylül 1919'da Meclis-i Âyan üyeliğine atandı. 1934'te öldü. Halveti tarikatına mensuptur. Felsefe dersleri, Buhari Hülasası ve Paul Janet'den çevirdiği "Felsefe ilim midir?" adlı eserleri vardı.^[1

Pr.Dr.Kamil Miras

Büyük Kamil Miras, 1874 tarihinde Afyonkarahisar'da doğmuştur. Ahmet Efendi'nin oğlu olup, Mirasoğlu sülalesindendir. İlk ve orta öğrenimini Afyonkarahisar'da tamamladıktan sonra İstanbul Üniversitesi'ne girmiş ve Ulum-i Aliye-i Diniyye Bölümünden mezun olmuştur. Bayezid Camiinde ders okutuyor iken, II. Meşrutiyetin ilanının müteakip yapılan şeçimlerde, Afyonkarahisar Mesubu olmuş ve Osmanlı Mebusan Meclisi'nde ilimizi temsil etmiştir.

Bir din bilgini olarak, bu alanda hizmetler yapmakta iken, 1923 yılında, Aftonkarahisar Mebusu seçilmiş ve TBMM'ne girmiştir. İkinci TBMM'nin açılışında Kur'an'dan Ayet okuyup, dua eden Kamil Miras, Ankara'nın başkent oluşu ile ilgili kanun teklifine de ilk imzayı koyanlardandır. Prof. Miras, bir dönem Mebusluk yaptıktan sonra bir daha aday olmayıp, dini ve ilmi çalışmalara yönelmiştir.

Prof. Miras, 26 Haziran 1940 tarihinde Diyanet İşleri Başkanlığı müşavirliğine atanmış, bu görevde üç yıl bulunduktan sonra, 24 Nisan 1943 tarihinde emekliye ayrılmıştır.

Miras, 30 Nisan 1957 tarihinde İstanbul'da vefat etmiştir. Kur'an'ı Kerim'in Türkçe'ye tercüme ve tefsir edilmesi fikrini ilk kez ortaya koyan Prof. Miras'tır.Nitekim, Mebusluğu döneminde Meclise verdiği bir kanun teklifi kabul edilmiş ve oybirliğiyle alınan bu karar gereğince Elmalılı Hamdi Yazır tarafından " Halk Dini Kur'an Dili" adıyla hazırlanan dokuz ciltlik tefsir Diyanet İşleri Başkanlığı tarafıdan yayımlanmıştır. Bunun yanısıra Buhari Tercümesi de TBMM tarafından kabul edilmiş, bu muhteşem eserin ilk üç cildi Ahmet Naim, dokuz cildi ise Kamil Miras tarafından tercüme edilerek basılmıştır.

Arapça ve Farsçayı çok iyi bilen Miras, ülkemizin yetiştirdiği en büyük muhaddislerden biridir. Beyzavı, Hazin, Medarik, İbn-i Abbas gibi ünlü eserlerle Ahkamul'l-Kur'an-ı yayına hazırlamıştır. Anılan eserlerden başka şu eserlere de imzasını koymuştur:

1- Din-i İslam Tarihi'nin Emevi ve Abbas devirlerine ait kısmı

2- Tarih-i İlm-i Fıkıh

3- Kur'an ve Tefsir Tarihi

4- Ahlak-ı Ser'iyye

5- Kur'an'ın Cem'i

6- İlm-i Kelam Tarihine Ait Tetkikler

7- Ramazan Musahabeleri

Elmalılı Hamdi Yazır

1878'de Antalya'nın Elmalı kazasında doğdu. Ailesi aslen Burdurlu olup, babası Hoca Numan Efendi'dir. Numan Efendi daha küçük yaşlardayken Burdur'un Gölhisar kazasının Yazır köyünden ayrılarak Elmalı'ya gelmiş, tahsilini orada tamamlamış ve akabinde Şeriye Mahkemesi başkâtibi olmuştur. Annesi Elmalı alimlerinden Esad Efendi'nin kızı Fatma hanımdır.

Mülki ve hukuki yönü

1909 yılında Mülkiye Mektebi'nde Ahkâm-ı Evkâf ve Arâzî dersleri okutmuş ve yine aynı yıllarda Mekteb-i Kuzât'ta "Fıkıh" dersleri vermiştir. Daha sonra Darü'l-Hikmeti'l-İslâmiye (Şeyhü'l-İslâmlığa bağlı Yüksek Müşavere Heyeti) üyeliğine ve bir müddet sonra da başkanlığına tayin edilmiştir. I. Dünya Savaşı'ndan sonra Evkaf-ı Hümâyun nazırlığında bulunmuş ve bu sırada Âyan Meclisi üyesi olmuştur.

Felsefi yönü

Varlığın ve bilginin bilimsel olarak araştırılması (Felsefe) ile de ilgilenen Elmalılı Hamdi Yazır, batılı yazarların eserlerini de tercüme etmiştir. Bu eserlerde ileri sürülen konulara eleştirel yaklaşım sergileyen Elmalılı Hamdi Efendi, felsefe ve din arasında cereyan eden tartışmalara çözüm bulmaya çalışmıştır. Filozofların gerçeği kavrayamadıklarını belirtmiş, akıl ile iman bütünleştiği zaman gerçeğin kavranıp doğrulanabileceği fikrini savunmuştur.

Eserleri 

Beyânül-Hak ve Sebîlürreşad dergilerinde Küçük Hamdi veya Elmalılı Küçük Hamdi mahlası ile makalelerini yayınlanmıştır. Tefsirinde ise Elmalılı Hamdi Yazır imzasıyla eserini yayınlamıştır.

Metalip ve Mezahip

Tahlil-i Tarih-i Felsefe-Metâlib ve Mezahib-Maba'de't-Tabia ve Felsefe-i İlahiyye (Paul Janet ve Gabriel Seailles'ın Histoire de la philosophie çevirisi.)

İrşadü'l Ahlâf fî Ahkâmi'l-Evkâf

Mektebi Mülkiye için ders kitabı.

Beyânul-Hak

Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşad mecmualarında makaleler

AHMET HAMDİ AKSEKİ

Akseki, Güzelsu'da 1302 (1887) yılında doğdu. Babası Mahmud Efendi, annesi Hatice Hanımdır. Kur'an'ı babasından öğrendi, Mecidiye Medresesi'nde okudu. Ödemiş'teki din ilimleri tahsil ettikten sonra İstanbul'a geldi. Fatih'te öğrenimine devam etti. Darülfünun Ulumi aliye-i Diniye'yi, Darülhilafetil Aliye'yi, Medresetül Mütehassısîn'i birincilikle bitirdi. Öğretmen oldu. Sebîlürreşâd, Selamet, Mahfil, Yeşilay, İslam-Türk Ansiklopedisi gibi mecmualarda yazdı. Kürsü Şeyhliği, muallimlik, medrese hocalığı yaptı. Balkan Savaşları öncesi Sebilürreşad dergisinin muhabiri olarak Bulgaristan'a gitti, oradan mektuplar yazdı.

Millî Mücadele döneminde görevini bırakarak destek olmak için Ankara'ya geldi. 1923'te Darülhilafe'leri ıslah etti. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi hadis müderrisi ve diyanet azası, Mehmet Rifat Börekçi'nin yardımcısıydı.

1947'de üçüncü Diyanet İşleri Başkanı oldu. 9 Ocak 1951'de görevi başında öldü, naaşı Cebeci Asri Mezarlığı'na defnedildi. İlerleyen yıllarda kızı Necla Akseki daha sonra Ankara belediye başkanı olacak olan Mehmet Altınsoy ile evlendi.

ESERLERİ 

Rûh ve Bekâ-yı Rûh

Dini Dersler

Yavrularımıza Din Dersleri

İslam Dini Fıtridir

Garanik Meselesi

Mezâhibin Telfikı

Çocuklara Armağan

İslamda İktisat ve Tasarruf

Tayyare ve Kuvvet

Ahlak Dersleri

Askere Din Dersleri

Köylüye Din Dersleri

Velasr Suresinin Tefsiri

Peygamberimiz Hz. Muhammed ve Müslümanlık

Peygamberimizin Vecizeleri

Yeni Hutbelerim

İslam Dini

İslam fıtri, tabii ve umumi bir dindir

İmam Gazali'nin Ruh Nazariyesi

İman ve İrade Kudreti

Tacu'l-arus Tercümesi

İslamda ahlakın mahiyeti

Medeni Dünyanın Dine Dönüşü

İrade-i Cüziyye

Akaid-i islamiye

İbn-i Sina Felsefesi

Namaz Surelerinin Türkçe Tercüme ve Tefsiri (Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 18. Baskı, 2006)

Ömer Nasuhi Bilmen

İlk tahsiline Ahmediye Medresesi müderrisi Abdürrezzak İlmî ile Erzurum Müftüsü Müderris Hüseyin Râkî Efendilerden okuyarak başladı. 1908 yılında İstanbul'a gelen Bilmen, Fatih Dersiâmlarından Tokatlı Şakir Efendi'nin derslerine devam etti ve icazet aldı. Daha sonra Medreset'ül Kuzat'a girdi. Burada dört yıl hukuk tahsil etti. 1912 yılında açılan ru'us imtihanını da kazandı.

Fatih dersi'âmları arasına katıldı. Fatih Camii'nde, Satırlı Medresesi'nde ve Darüşşafaka'da dersler veren ve kısa bir zaman içerisinde istidat ve kabiliyeti ile kendisini tanıtan Ömer Nasûhî Bilmen; ayrıca İstanbul İmam-Hatip Okulu ve Yüksek İslâm Enstitüsü'nde usûl-i fıkıh ve ilm-i kelâm dersleri okuttu. Temyiz Mahkemesi Şer'iyye Dairesi Mümeyyizliğinde de bulundu. 1941 yılında seçimle İstanbul Müftülüğü'ne tayin oldu.

30 Haziran 1960 tarihinde Diyanet İşleri Başkanlığı'na getirildiyse de bir yıl sonra emekliye ayrıldı. 13 Ekim 1971 tarihinde hayatını yitirdi.

Dinî konularda yazdığı eserleri ile tanınan Ömer Nasûhî Bilmen'in başlıca eserleri olan "Hukuk-u İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye kamûsu", "Kur'an-ı Kerim'in Meâl-i Âlisi ve Tefsîri" ile "Büyük İslâm İlmihâli" yanında yayınlanmış ve yayınlanmamış pek çok eseri bulunmaktadır.[1]

Kitapları

İslam Hukukunda Manevi Zararların Tazmini, 1941

Kuran-ı Kerim'den Dersler ve Öğütler, 1947-50, 3 cilt

Eshab-ı Kiram, 1948.

Yüksek İslam Ahlakı, 1949

Büyük İslâm İlmihâli, 1949

Hukuku İslamiye ve Istılahat-ı Fıkhiye Kamusu, 1949-52, 6 cilt

Sureti Feth Tefsiri, 1953

Tefsir Tarihi, 1955

Kur'an-ı Kerîm'in Tefsîri ve Türkçe Me'âl-i Âlîsi, 1956

Sualli Cevaplı Dini Bilgiler, 1959

Muvazzah İlmi Kelam, 1959

İlmi Tevhid, 1962

Beşyüz Hadisi Şerif