27 Mayıs Askeri Darbesi

27 Mayıs Darbecilerinin Lideri Cemal Gürsel

27 Mayıs 1960 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti tarihinde gerçekleşmiş ve sonradan gelen darbelere örneklik teşkil etmiş  ilk askerî darbe. 

Arka plan:

• Demokrat Parti'nin (DP) iktidarı döneminde muhalefet ve iktidar arasında artan gerilim
• Ekonomik sıkıntılar ve enflasyonun yükselmesi.
• Üniversite öğrencileri arasında artan siyasi gerilimin yansımasıyla çıkan huzursuzluk
• Ordu içinde bir grup subayın bu durumu değerlendirerek darbe yapmak için örgütlenerek planlı bir şekilde hareket etmesi
• Demokrat Parti iktidarının bu darbenin ayak seslerine rağmen darbecilere karşı gerekli önlemleri almaması.

     * 27 Mayıs Askeri Darbesinin arkasında ABD'nin olduğu da çokça ifade edilmiş bir husustur. Bu noktada darbenin arkasında yer alan dış etkeni bize açıklar. Aşağıda konuyla ilgili okuma parçasını okuyabilirsiniz.

                                    27 Mayıs ve ABD

       Nur Batur’un yayımladığı “İngiliz Gizli Belgelerinde Menderes-ABD Kavgası ve 27 Mayıs’a Doğru” yazı dizisinde bahsetmiş olduğu gizli rapor bu noktada önemlidir. İngiltere Ankara Büyükelçiliği müsteşarının İngiltere’ye verdiği gizli rapora göre ABD, Menderes ve Zorlu’dan yatırımları durduracak kararlar almalarını ve sanayileşmeden vazgeçmelerini istemiş, Menderes ve Zorlu’nun tutumlarından hoşnut olmadıklarını belirtmiştir. Yine aynı yazı dizisinde Zorlu döneminde Dışişleri Bakanlığı Ticaret İşleri Genel Müdürü olan dönemin Millî Savunma Bakanı Hasan Esat Işık’ın “Menderes ve Fatin Bey’i deviren Amerikalılardır. Böyle bir hareketin yapılmasını, Menderes ve Zorlu’nun iş başından uzaklaştırılmasını Amerikalılar herkesten çok istiyordu.” demesi önemlidir. Anlaşılan odur ki ABD özerk ve başına buyruk bir Türkiye arzulamamış, çevreleme siyasetine tam teslimiyet beklemiştir. Yine DP iktidarı döneminde Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri İktisadi İşler Yardımcısı Melih Esenbel de özetle “ABD’nin, Menderes’ten yıllık büyüme hızını %8-9’dan %4’e indirmesini ve devalüasyon yapmasını istediğini; Menderes’in de buna direnerek devalüasyon yapmayıp inşaatına başlanmış olan yatırımların bitirilmesini sağladığını” ifade etmiştir. ABD’nin, DP iktidarını kontrol altına almak için 1954’ten 1958’e kadar döviz ve yardım musluğunu kapaması DP iktidarının zor günler geçirmesine neden olmuştur. Darbe ile Menderes iktidarının sona erdirilip beş yıl süre ile Sovyetler Birliği ile olan ilişkilerin tamamen soğumaya terk edilmesi ve darbenin hemen ardından iktidara el koyan askerî idarenin ilk iş olarak NATO ve CENTO’ya olan bağlılıklarını beyan etmesi dikkate değerdir. TBMM Darbeleri Araştırma Komisyonu Raporu, s.256-257. 2 (Ders Kitabından Naklen).

Darbe:

• 27 Mayıs 1960 sabahı erken saatlerde, Cemal Gürsel'in başlarını çektiği darbeci subaylar sonradan tasfiye edecekleri  Albay Alparslan Türkeş'e radyodan  bildiriyi okutarak sivil yönetime askeri darbelerini halka duyurdular.
• Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes ve bazı hükümet üyeleri anayasa bahane edilerek özgürlüklerinden mahrum edildi.
• Darbeci subaylara destek vermemiş olan Genelkurmay Başkanı Orgeneral Rüştü Erdelhun kanunsuz bir şekilde görevden el çektirildi.
• Devleti askeri yollarla silah zoruyla ele geçiren darbeci subaylar devleti ve toplumu yeniden dizayn etmek için yeni bir anayasa yaptılar .

Sonuçları:

• Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve  Maliye Bakanı Hasan Polatkan idam edildi.27 Mayıs Darbesinin etkisi geçtikten uzun bir süre sonra bu devlet adamlarına iadei itibar yapıldı.
• DP kapatıldı ve yöneticileri darbeciler tarafından  suçlu gösterildiler.
• 1961 Anayasası hazırlandı ve kabul edildi.
• Ordu, siyasette etkili bir güç haline geldi.
• 27 Mayıs, Türkiye'de darbeci generallerin etkisinin olduğu süre boyunca sözde  "Hürriyet ve Anayasa Bayramı" olarak ilan edildi. 12 Eylül darbesinden sonra bu sözde bayram kaldırıldı.

Etkileri:

• 27 Mayıs Darbesi, Türkiye'de çok partili hayata geçiş döneminde yaşanan ilk askeri darbe oldu ve sonraki yıllarda yaşanan diğer darbelere zemin hazırladı.
• Demokrat Parti'nin kapatılması ve liderlerinin idam edilmesi, Türkiye'de siyasi kutuplaşmayı artırdı.
• 1961 Anayasası, daha özgürlükçü bir ortam sağlıyor gibi gözükse de ülkede terör ve kargaşa ortamının besleyen temel etkenlerden olduğu için,1980 darbesiyle yürürlükten kaldırıldı.
• 27 Mayıs, Türkiye'nin yakın tarihinde bir kara leke  olarak hatırlanmaktadır.

Ek bilgiler:

• 27 Mayıs Darbesi'ni gerçekleştiren subaylar, kendilerine "Milli Birlik Komitesi" adı vererek meşruiyet sağlamaya çalışıp yönetime el koydular.
• Darbe sonrası kurulan geçici hükümet, 1961 yılında seçimler yapılana kadar ülkeyi yönetti.
• Darbeyle ele geçirdiği Cumhurbaşkanlığı Cemal Gürsel'e yâr olmadı, 1961'de başlayan Cumhurbaşkanlığı 1966'ının Mart'ında hastalığının artmasıyla hekimler kurulunca sona erdirildi.1966'ının Eylül'üne geldiğinde ise öldü.

                             Cemal Gürsel'in Ölümü

Gürsel, 1960'ta hafif bir felçle başlayan hastalığının gitgide ilerlemesi üzerine 2 Şubat 1966'da Başkan Lyndon B. Johnson'un özel uçağıyla tedavi için Amerika Birleşik Devletleri'ne gitti. Kısa süre sonra komaya girince 26 Mart'ta Ankara'ya getirildi. 38 kişiden oluşan hekimler kurulunun, sağlığının görevini sürdürmeye engel olduğuna ilişkin raporu üzerine TBMM kararıyla 28 Mart 1966 tarihinde cumhurbaşkanlığına son verildi.Yerine, eski Genelkurmay Başkanı ve kontenjan senatörü Cevdet Sunay seçildi. Yaklaşık 7,5 ay komada kalan Gürsel, 14 Eylül 1966 günü öldü. Geriye hiçbir vasiyet ve kendisi ile ilgili dilek bırakmadı. 18 Eylül 1966 Pazar günü cenazesi, Anıtkabirde ilgili bölüme gömüldü. Cenaze, 30 Ağustos 1988'de Anıtkabir'den alındı ve 2549 Sayılı kanun ile Devlet Mezarlığı'na nakledildi.

       Kaynak:Wikipediadan yararlanarak düzenledim.