Eski Çağda Yönetenler ve Savaşanlar

1. Mezopotamya Medeniyetleri

a.Sümerler

– MÖ 4000-2350′ de çivi yazısını bularak ilk yazıyı icad etmişlerdir.

-Kent devletleri şeklinde organize olmuşlardır.Yöneticilerine Ensi veya Patesi adı verilirdi.En önemli kent devletleri:Ur,Uruk,Nippur ve Lagaş.
– Tapınaklarına ziggurat adını vermişlerdir.
– Zigguratları gözlemevi olarak kullanmış ve astronomi de gelişmişlerdir.
– Ay yılı esaslı ilk takvimi yapmışlardır.
– Sümer Kralı Urkagina, MÖ 2375’te tarihte bilinen ilk yazılı kanunları çıkarmıştır.
– Çemberi 360 dereceye bölmüşlerdir.

Yıkılışları:Akadlı Sargon'un Uruk kralını yenmesiyle siyasi egemenliklerini kaybettiler.

b.Akadlar (M.Ö.2350-2150)

-Tarihte ilk imparatorluğu kurmuşlardır. Başkenti Agade (Irak).

-Kralları Sargon efsanevi liderleridir. Torunu Naramsin devrinde de başarılı seferler devam etmiştir.Not: Anadolu hakkındaki ilk kayıtlar onun seferlerine dairdir.

Yıkılışları: Zagroslardan gelen Gutilerce yıkılmışlardır.(M.Ö.2150)

c. Asurlular(M.Ö.XXI-M.Ö.612)

– İsimleri Tanrı adına kurulan Assur kentinden gelmiştir.
– Kara kolonileri kurmuşlardır.
– Asurlular, Sümerlerden öğrendikleri yazıyı Anadolu’ya getirmiş ve burada tarih çağlarının başlamasını sağlamışlardır. Asurlu – tüccarlar, başta
– Kaniş (Kültepe) olmak üzere Anadolu’nun pek çok yerinde pazarlar kurmuştur.

– Yeni Asur döneminde  savaş ve diplomasi yoluyla devrin en güçlü imparatorluğunu kurmuşlardır. Acımasızlıkları ve güçleriyle meşhurdurlar.

Yıkılışları: Med ve Babil saldırılarıyla başkent Ninova'nın düşmesiyle yıkılmıştır(M.Ö.612).

d. Babilliler (M.Ö.XX-M.Ö.539)
– Babil Kulesi ve Babil’in Asma Bahçeleri gibi eserler inşa ederek Mezopotamyayı etkilemişlerdir.

– Asur Devleti'ni yıkıp Mezopotamya'nın büyük bir bölümüne hükmettiler.

– Kral Hammurabi tarafından Hammurabi Kanunları hazırlanmış olup önemli reformlara imza atmıştır. Onun ölümünden sonra güç kaybetmişlerdir.

Yıkılışları:Perslerce yıkılmışlardır(M.Ö.539).

2.MISIR MEDENİYETİ

– Mısır’da hayat kaynağı Nil nehri olup çevresi ve deltasında yapılan tarım ülkedeki temel üretimi oluşturur.

-- M.Ö.3050 'de Menes(Narmer) tarafından kurulan devletleri M.Ö. 30'da Ptolemaios(Batlamyus) Hanedanın Roma İmparatorluğunca yıkılmasıyla yıkılmıştır. Bu sürede 30 hanedan başa geçmiştir.

IV.Hanedan piramitleri yapmıştır.18-20.Hanedan ise devletin sınırlarını genişleterek imparatorluk haline getirdiler.Hititler ve Asurlular gibi devletlerle rekabet içerisine girdiler.

Kuzeyinde Akdeniz,güneyinde Nubia'nın yer aldığı Mısır doğusunda ve batısında doğal çöller yer aldığı için uzun süre saldırılardan korunmuş kalmıştır.
– Mısırlılar, hacim ve alan ölçmeyi hesaplamış ve piramit adı verilen anıt mezarlar yapmışlardır.
– Mimari, astronomi, matematik ve tıp alanında ilerlemişlerdir.
– Mısırlılar, güneş takvimini kullanmış, yılı 365 gün olarak hesaplamış ve bir günü 24 saate bölmüşlerdir.

3. ANADOLU MEDENİYETLERİ

Anadolu adı Romalılarca Güneşin doğduğu yer anlamında bu coğrafyamıza verilen bir isimdir.Çevresindeki medeniyetlerden etkilenmiştir (Soru için:Mezopotamya, Mısır ve Akdeniz).

Kıtaların birbirine bağlandığı yerdedir(Asya ve  Avrupa).

A.HİTİTLER

M.Ö XVII-XX yüz yıllarında Anadolu'ya gelerek Kızılırmak çevresinde devlet kurmuşlardır.

Başkentleri: Hattuşaş(Boğazköy) Çorum yakınlarındadır. Sınırlarını Mezopotamya'ya kadar genişletmişlerdir.

Hititliler Suriye'yi ele geçirmek için Mısırlılarla savaşmışlardır. Bu savaşın sonunda iki devlet arasında Kadeş Savaşı yapıldı. 

Savaşın sonunda imzalanan Kadeş Antlaşması (M.Ö 1274) Dünya tarihinde iki devlet arasında yapılan ilk antlaşmadır.

Yıkılışları: M.Ö 1200 yılında Anadolu'ya gelen Frigyalılar tarafından yıkıldı.

B.İYONYALILAR

M.Ö XIII.yüzyılda  Yunanistan'dan göç ederek Ege kıyılarına yerleşen Akalar tarafından Büyük Menderes ve Küçük Menderes havzalarında kuruldu.

 12 ayrı şehir devleti  kurmuşlar ve şehir devletleri halinde yaşamışlardır.

En önemli İyon şehirleri İzmir, Efes, Milet,Teos,Sisam Foça'dır.

Uzak bölgelerde kurdukları ticaret kolonileriyle zenginleşmişlerdir.

Lidyalıların , ardından Perslerin hakimiyeti altına düşmüş ve yıkılmışlardır.

C.URARTULAR

Hurri kökenli toplulukların Uruatri ve  Nairi adı verilen küçük krallıkların birleşmesiyle kurduğu bir devlettir.

M.Ö 9. yüz yılda Doğu Anadolu, Güney Kafkaslar ve Kuzey İran'da  kuruldu.

Başkenti Tuşpa (Van) şehridir.

Maden işlemeciliğinde ilerlemişlerdir. Taş işçiliği ustası olup pek çok saray,tapınak v.b. eserler vermişlerdir.

Tarımla ve hayvancılıklada uğraşmışlardır. Van ovasını sulamak için yaptıkları su kanalları günümüzde bile kullanılmaktadır.

Tarihleri başta Asurlular olmak üzere sürekli komşularıyla mücadele ile geçmiştir.

Urartu Devleti M.Ö 7.yüzyılda  Medler tarafından yıkılmıştır.

D.FRİGLER

Ege göçleriyle Anadolu'ya gelen Frigler M.Ö.VIII.  yüzyılda  Sakarya nehri çevresinde devlet kurdular.

Devletin başkenti Ankara'nın Polatlı ilçesi yakınlarındaki Gordion şehri olup adını Kral Gordios'tan alır.

Frigyalıların en önemli kralı efsanevi kral Midas'tır.

Tarım ve hayvancılıkla uğraşmışlardır. Tarım ve hayvancılıkla ilgili sert kanunlar koymuşlar tarıma ve hayvancılığa zarar verenleri şiddetle cezalandırmışlardır.

Fibula denilen çengelli iğneleri icat ettiler. Kayaları oyarak yaptıkları kaya mezarları ve tapınaklarıyla meşhur olan Frigler, Fenike alfabesini kullandılar. Fabl adıyla bilinen hayvan hikâyelerini dünya edebiyatına kazandırdılar.

Frigyalılar M.Ö 7.yüzyılda Kafkaslardan Anadolu'ya gelen Kimmerler tarafından yıkılmıştır.

E.LİDYALILAR

M.Ö.VII. yüzyılda Gediz ovasında kurulmuştur.

Kral Giges zamanında bağımsız bir devlet kurmuşlardır.

Başkentleri Sard şehridir. ( Bugünkü Manisa-Salihli yakınlarındadır.)

 Efes'ten başlayıp Mezopotamya'ya kadar uzanan Kral Yolu'na ve zengin altın kaynaklarına sahip olarak ticaretle zenginleşmişlerdir.

Ticaretteki bu gelişmeler nedeniyle Lidyalılar tarihte ilk kez parayı icad ettiler.

Lidyalılar M.Ö 546 yılında  Persler tarafından yıkılmışlardır.

4.AVRUPA  MEDENİYET HAVZASI

Avrupa adı  Sami dillerindeki güneşin battığı yer anlamına gelen "erep" kelimesinden gelmekte olup Yunancada Europa haline dönmüştür. Coğrafi olarak Ege (Adalar) Denizinin batısındaki ülkeleri ifade eder.

A. YUNAN ŞEHİR DEVLETLERİ

Atina ve Sparta öne çıkan iki şehir devletidir. Dış tehditlere karşı beraber hareket ederken  barış vaktinde birbirleriyle mücadele etmişlerdir.

Atinanın güçlü bir donanması varken Sparta'nın piyadelerden oluşan güçlü bir kara ordusu vardır. Şehirler arasındaki rekabetten dolayı uzun süre birlik sağlanamamıştır.

B.ROMALILAR (M.Ö.753-M.S.1453)

M.Ö.753'de Krallık olarak kurulan devlet M.Ö.509'da darbeyle cumhuriyete geçilmiştir.Bu dönemde güçlü bir orduyla imparatorluk haline dönmüştür. M.Ö.27'de cumhuriyetten imparatorluk dönemine geçilmiştir.Bu son iki dönemde ülke genişlemiş ve eyaletlere ayrılarak küresel bir devlet olmuştur.Topraklarının her tarafını yollarla birbirine bağlamıştır.

Kavimler Göçünün etkisiyle Doğu ve Batı Roma olarak ikiye bölünmüştür. Batı Roma Vizigot ve Vandal saldırılarıyla 476'da , Doğu Roma ise 1453'de Fatih tarafından yıkılmıştır.

C.MAKEDONLAR

M.Ö.XII.yüzyılda Dor Göçleriyle temelleri atılan Makedon Devleti,II.Philip devrinde güçlü bir ordu kurularak Yunanistan hakimiyet altına alındı.II.Philip'ten sonra Aleksandır (Büyük İskender) önce ülke içinde ardından Yunanistan'da ve sonrasında ise Asya'nın güneyinde İndus Vadisine kadar olan yerleri,  Afrika'da ise Mısır'ı ele geçirmiştir.Bu coğrafyada Doğu ve Batı kültürünü birleştirerek sentez eden Helenistik Kültür ortaya çıkmıştır. Büyük İskender'in ölümünden sonra devleti parçalanmıştır. Asıl Makedonyadaki topraklar da Diadohlar adı verilen komutanlar tarafından bölünmüşler ve zamanla Roma hakimiyetine girmişlerdir.

5.TÜRKİSTAN MEDENİYET HAVZASI

Asya'da Türklerin yaşadığı bölgeye Türkistan denir.Kuzeydoğuda Baykal Gölü, güneybatıda Gobi Çölü ve batıda Hazar Denizi yer alır.

VI.yüzyıldan itibaren Batılılar bu bölgeye Turkhia derken, İranlılar ve Araplar tarafından ise Türkistan olarak isimlendirilmiştir.

A. İSKİTLER

Konar Göçer bir topluluk olan İskitler  M.Ö. IX.. yüzyılda Türkistan'da ortaya çıkan kıtlık ve kuraklık sebebiyle Hunlarla mücadele ettiler. Mücadeleyi kaybedince Karadeniz'in kuzeyine geldiler. Burdan da batıya ve güneye doğru göç ettiler. Atı savaşta iyi kullandıkları için Anadolu ve Mezopotamya'da süvari birliklerinin kurulmasına öncülük ettiler. Ayrıca Anadolu'nun siyasi ve demografik yapısını da etkilemişlerdir.

B.ASYA HUNLARI (M.Ö.220-M.S.216)

Tarihte kurulduğu bilinen ilk Türk devletidir. M.Ö.209'da Mete kağan oldu. Mete Han Çin'i çeşitli seferlerle yenilgiye uğrattı. Ordunun kurulmasından devlet teşkilatına kadar birçok ilkler bu dönemde yaşanır. Çin entrikalarıyla güney ve kuzey olarak ikiye bölünmüştür. Çin ile ve diğer komşularıyla olan mücadeleler sonucunda yıkılmışlardır.

  ORDU

A.Sümerler

Sümer şehir devletlerinde kral hem başyargıç hem de başkomutandı hem de başrahipti.

Şehir devletleri arasında çıkan sınır anlaşmazlıkları savaşlara sebep oluyordu.Bu  sebepten şehirler korunma için surlarla çevrilmiştir.Şehrin büyümesiyle ordu daha düzenli hale getirilmiştir. Savaş araçları; savaş arabaları,ok,yay,mızrak,kalkan ve miğferdir.Askerler üniformalı piyadeler ve savaşa arabalı birliklerdir.

B.Mısırlılar

Krallıkla yönetilen Mısır'da krallar M.Ö. XV.yüzyıldan sonra firavun (Büyük Ev) unvanını kullandılar.Birer anıtmezar olan Piramitleri yaptılar. Bölge valileri bağımsız karar alma yetkisine sahip olup vergi toplar ve ihtiyaç halinde merkez orduya asker gönderirlerdi. Ancak daha sonra bu durum kaldırılarak tek yetkili Firavunlar olmuştur. Üst düzey görevlere ise hanedandan soylular getirilmiştir.

Mısır ordusu önceleri eyalet valilerinin topladığı milis güçlerinden ibaret iken iç kargaşa ve isyanlardan sonra düzenli orduya geçilmiştir. Mısır ordusu ;düzenli ordu, paralı askerler,köle savaşçılar  ve konargöçer savaşçılardan oluşurdu. Silah sanayii için bakır madeni olan yerler ele geçirilmiştir. Savaş aletleri:ok,mızrak,kama, kalkan ,savaş arabaları ve gemiler.

Güçlü orduyla valiler itaat altına alınmış ve ticaret kervanlarının güvenliği sağlanarak güvenlik güvence altına alınmıştır.

C.AKADLAR

Sami kökenlilerce kurulan Akad Devleti, şehir devletlerini güçlü ordusuyla ve yönetim organizasyonuyla  itaat altına aldılar. Mezopotamya'nın tamamına hakim olarak çok uluslu hale geldiler.Böylece büyük devlet haline geldiler.Krallarına "Dünya Hakimi",devletlerine ise " Dünya İmparatorluğu " ve " Tanrı Krallığı" olarak nitelendirmişlerdir. 

Akad ordusu çok güçlü ve düzenli olmasına rağmen ordunun ihtiyaçlarının karşılandığı sistem askerî tabirle Ordonat (Ordu Donatım) zayıf olduğu için  askeri güçlerini kaybederek Gutilerin saldırılarıyla yıkılmışlardır. Aşırı genişlemeyle güç de dağılmış, çıkan isyanları bastıramayıp yıkılmışlardır.

D.HİTİTLER

Kralları öldükten sonra tanrılaştırılmıştır. İktidar soydan geçmiştir.Yaşarken ise Tanrının yeryüzündeki temsilcisi başrahip ve başkomutan yetkilidirler. Üst düzey görevlilerin bulunduğu Pankuş adlı bir meclis ülke yönetiminde krallardan sonra etkiye sahip olmuştur.

Kralın başyardımcısı  başkente uzak olan yerlerin her türlü ( imar,iskan,asayiş,maliye) yetkisine sahiptir.

Ordu: piyade esaslı olmakla birlikte savaş arabaları da mevcuttur. İç ve dış güvenlikten sorumludurlar.

Silahları: pala,balta ve uzun mızraklar olup bronzdan imal edilmişlerdir.

Taktik: Önce savaş arabalarıyla düşman zayıflatılır, ardından piyadelerle mağlup edilirdi.

E.ROMALILAR

Romada şehir devleti olarak  300 klan tarafından kurulan bir krallıktı. Sadece bu klanlara mensup olan erkekler  yurttaşlık haklarına sahiplerdi. Klanlara mensup  olmayanlar askerlik de yapamazlardı. 

Cumhuriyet döneminde(M.Ö.509'dan itibaren) bütün yetkileri kendinden toplayan iki kişiden oluşan Konsül idari işlerde  senatoya danışarak devleti yönetirlerdi.

İmparatorluk döneminde (M.Ö.27!den itibaren) imparatorun yetkileri artıp senatonun yetkileri azalmış zamanla mutlak monarşiye benzemiştir.

Paganizm(putperestlik) hakim din olup imparatorlar genellikle   başrahip unvanını kullanmışlardır. Hristiyanlık ilk başta yasaklanmışsa da M.S.380'de resmî din olarak kabul edilmiştir.

Ordu ; güçlü ,düzenli ve disiplinliydi. Çoğu piyade olup her Roma Yurttaşı asker sayılmıştır. Askeri birliklere lejyon ,düzenli maaş aslan askerlerine ise lejyoner denilmiştir. Asker ihtiyacı artınca paralı askerler de tutulmuştur. 

Silahları:zırh,miğfer,kılıç ve kalkandı. Taktikleri üstten ve yandan  saldırılara karşı koruma sağlayan kaplumbağa dizilişi( Testudo taktiği) şeklindeki savunma taktiğidir. Zamanla büyük bir donanması da olmuştur.

F.ASYA HUNLARI

Bilinen ilk hükümdarları Teoman'dır.Hükümdarlık unvanları:şanyü, kağan ve han v.b.dir.

Yönetme yetkisinin Gök Tanrı verildiğine inanılır. Buna da  "Kut" anlayışı denilirdi. Bu anlayış neticesi hükümdar "kut'u Tanhu"  denilirdi. Hükümdarlık soydan geçmiştir. Kimin geçeceği net kurallarla belirli olmadığı için çıkan taht kavgaları yönetimde istikrarı bozmuştur.

Kağanın yanında "toy" veya "kurultay" adı verilen bir meclis de ikincil derecede yönetimde etkin olmuştur.

Devlete "il" denilmiş olup " bağımsızlık, vatan,halk ve töre" olmak üzere dört esası vardır.

Ordu; askerlik özel bir meslek olarak görülmemiş olup ücretli askerler yoktur. İdari ve askeri görevler içiçe geçmiştir. Mete Han orduda reformlar yaparak onlu sistemi oluştururarak orduyu buna göre yeniden teşkilatlandırmıştır.( Mete Han'ın bunu yaptığı M.Ö.209 yılı sembolik olarak TSK'nın kuruluş yılı olarak kabul edilmiştir.)O dönemde ordunun mevcudu 400.000'e erişmiştir. Türklerdeki teşkilatlı toplum yapısı da ordu sistemiyle de içiçe geçirildiği için savaş esnasına başkomutanın komutası altında çok güçlü bir ordu oluşmuştur. 

Silahları :ıslık çalan ok,normal ok,mızrak,süngü,kalkan ve kılıç. Demircilikte geliştiklerinden silahlarında da onu kullanmışlardır.

Taktik :Hilal taktiği olarak da bilinen sahte geri çekilmeyle pusu ve düşmanı yok etmek şeklindedir.