Millî Mücadele Döneminde Zararlı ve Yararlı Cemiyetler

A.Azınlıkların Kurduğu Zararlı Cemiyetler

a)Rumların Kurduğu Cemiyetler

1)Mavri Mira Cemiyeti

İstanbul Rum Patrihanesi tarafından kurulmuştu. Amacı, Bizans'ı tekrar diriltmekti. Cemiyet Yunanistan'dan destek alıyordu. Yunan Kızılhaçı, Göçmenler Komisyonu ve Rum İzcilik teşkşlatları yan kuruluşlarıydı. Ege ve Trakya'da faaliyet gösteriyordu.


2)Etnik-i Eterya Cemiyeti:

İlk kuruluş amacı, Yunanistan’a bağımsızlığını kazandırmaktır. I. Dünya Savaşında ise, Rumların yaşadığı tüm toprakları Yunanistan’a katarak eski Bizans’ı canlandırmayı hedeflemiştir

3)Pontus Rum Cemiyeti:

Rum Patrikhanesine bağlı olup Yunan emellerine hizmet için kurulmuştu. Trabzon, Samsun çevresinde bir Rum devleti kurmak için çalışıyordu


b)Ermenilerin Kurduğu Cemiyetler Taşnak ve Hınçak Cemiyetleri

Doğu Anadolu’da, Ermenistan Devleti kurmak amacıyla oluşturulmuşlardı. ABD’nin desteğini sağlamaya çalışıyorlardı. Bu cemiyetler, ayrıca Türk halkına karşı şiddet eylemleri ve işkencelerde yapıyorlardı

c)Yahudilerin Kurduğu Cemiyetler

Alyans İsrailit Cemiyeti:

İstanbul’daki Yahudi gençler tarafından kurulmuştur. Filistin’den Elazığ’a kadar uzanan topraklarda Büyük İsrail’i kurmayı hedeflemiştir.

B. Millî Mücadeleye Zararlı Cemiyetler

a)Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası:

İstanbul Hükümeti’nin destekçisiydi. Padişah ve Halife yanlısı idi. Direnmenin gereksizliğini ve kurtuluşun padişahın buyruklarına bağlı kalmakla gerçekleşebileceğini savunuyordu

b)Kürt Teâl-i Cemiyeti:
Wilson İlkeleri doğrultusunda bağımsız bir Kürdistan Devleti kurmayı amaçlıyordu. Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyetine katılmayı reddetmiştir.

c)Teâli İslam Cemiyeti:
Halifeye ve Sultana bağlılığı savunuyordu.

d)İngiliz Muhipleri Cemiyeti:
İngiliz mandasını savunmuşlardır. İstanbul’da bazı aydınlarca kurulmuş ve Osmanlı Devleti tarafından da desteklenmiştir.

e)Wilson (Prensipler) Cemiyeti:
Amerikan mandasını sağlamaya çalışıyordu. Cemiyetin kurucularından bir kısmı kurtuluş savaşı mücadelesine katılmıştır.

f)Hürriyet ve İtilaf Fırkası:

İttihat ve Terakki partisinin muhalifi olan partiydi. Mondros’tan sonra milli mücadeleye karşı iç ayaklanmalarda öncü olmuşlardır.

2.Yararlı Milli Cemiyetler

İstanbul Hükümetlerinin sessizliği,çaresizliği kabullenmişliği ve işgallerin ilerlemesi karşısında Türk halkı tarafından kurulan cemiyetlerdir. Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri olarak faaliyet göstermişlerdir.

a)Trakya Paşaeli Cemiyeti

İlk milli direniş örgütüdür. Edirne’de kurulmuştur. Trakya’yı, Yunanistan’a karşı korumayı amaçlamıştır. Gerekirse bağımsız devlet kurmak düşüncesindedir. Lüleburgaz ve Edirne Kongrelerini düzenlemiştir.

b)İzmir Müdafaâ-i Hukuk-ı Osmaniye Cemiyeti

İzmir ve Ege Bölgesi’nin Yunanistan’a katılmasını önlemek amacıyla kurulmuştur. Oluşturduğu İzmir Reddi İlhak Cemiyeti vasıtasıyla halkı direnişe çağırmış, işgallere karşı ilk direniş hareketlerini başlatmıştır. Balıkesir ve Alaşehir Kongrelerini düzenlemiştir

c)Kilikyalılar Cemiyeti

Adana ve civarını işgallerden korumak ve Ermeni faaliyetlerine karşı yöredeki milli hareketi örgütlemek amacıyla kurulmuştur. Pozantı Kongresini düzenlemiştir.

d)Şark Vilayetleri (Doğu Anadolu) Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti

İstanbul’da kurulmuş ve kısa bir süre sonra çalışmalarına Erzurum’da başlamıştır. Doğu Anadolu’nun bölünmezliğini savunmuş, Ermeni emellerine engel olmayı amaçlamış, bölgeden göçü engellemeye çalışmıştır. Vatan ve Hadisat gazetelerini çıkarmıştır.

e)Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti

Doğu Karadeniz bölgesindeki Pontus Rum faaliyetlerine karşı kurulmuştur. İstikbal gazetesini çıkarmıştır

f)Milli Kongre Cemiyeti

Partiler üstü bir cemiyet olup İstanbul’da kurulmuştur, Amacı basın-yayın yoluyla Türk Milleti’nin haklı davasını dünyaya duyurmaktı. Diğer milli cemiyetlerden farklı olarak, milli mücadeleye bir bütün olarak bakmış; bölgesel düşünmemiştir. Kuvay-ı Milliye ifadesini ilk defa kullanan cemiyettir

Yararlı Cemiyetlerin Özellikleri :

1. Mondros’tan sonra başlayan işgallere karşı Türk halkının ilk tepkileridir.
2. Milli mücadeleye zemin hazırlamışlardır.
3. Yararlı cemiyetler ulusal değil bölgesel amaçlıdırlar.
4. Bulundukları bölgelerin Türklüklerini ispatlamak için kurulmuşlardır.
5. Olabilecek İşgallere karşı halkı bilinçlendirmeyi hedef almışlardır.
6. Amaç olarak silahlı direnişe geçmeyi ve gerekirse yabancı devletlerden faydalanmayı ilke edinmişlerdi.
7. Halkın cemiyetler etrafında birleşmesini sağlamak istemişler, göç edilmemesi için mücadele etmişler, halkı azınlıklar karşısında siyasi dini, ilmi, iktisadi yönden geliştirmek istemişlerdir.
8. Sivas Kongresi’nde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleşmişlerdir.
9. Doğu Anadolu’daki faydalı cemiyetler Erzurum Kongresi’nde tek bir çatı altında toplanmıştır.
10. Cemiyetlerin metodu, olabilecek İşgallerin haksız olduğunu dünyaya basın yayın yoluyla duyurmaktır. Bu noktada silahlı direniş örgütleri olan Kuva-i Milliye’den ayrılırlar.