TÜRK-İSLAM DEVLETLERİNDE SANAT
1. MİMARİ:
Türk-İslam sanatının temelleri KARAHANLILAR döneminde atılmıştır.Bu dönemin mimari eserleri diğer dönemlere örnek teşkil etmiştir. Süslemelerde bitki ve hayvan motifleri kullanılmıştır.
KAVRAMLAR:
Revak : Yapının ön yüzünde bir kemer dizisi ile dışa açılan üstü örtülü uzunlamasına mekân.
Eyvan : Üç tarafı ve üstü kapalı, bir tarafı avluya ya da diğer bir mekâna açılan bölüm.
Portal : Ana kapı, taç kapı.
Kemer : İki sütun veya ayağı birbirine bağlayan mimari öge.
Avlu : Bir yapının veya yapı grubunun ortasında kalan üstü açık, duvarla çevrili alan
 |
| Konya Selimiye Camisi |
a) Dini Mimari:
Türk-İslam devletlerinde yerleşik hayat tarzının önem kazanması imar faaliyetlerine önem kazandırmış; cami,medrese,kervansaray,köprü vb. eserler inşa edilmiştir.Camiler bu eserler arasında ilk sırada yer almıştır.
Karahanlılar’da camide kullanılan kubbe,önemli bir mimari unsur olarak öne çıkmıştır.Türk üçgeni kullanılmaya devam etmiştir.Büyük Selçuklular’da büyük çapta camiler yapılmış ve EYVANLI TİP CAMİ modelinin geliştirmişlerdir.
İslamiyet’in etkisiyle gelişen minare geleneği Türk-İslam sanatında önemli bir yere sahiptir.Minareler tuğlaların farklı dizilmesiyle,çeşitli bitki motifleriyle,geometrik desenler,çini süslemeleri ve kufi yazılarla süslenmiştir.
13. Yy.’dan itibaren Anadolu’da cami ve medreselerin giriş kapılarına çifte minare yapılmıştır.Çifte minareler devleti sembolize etmesi ve daha ihtişamlı görünmesi nedeniyle kullanılmıştır.Osmanlı minareleri daha önceki dönemlere göre daha ince ve süslüdür.
İlk Türk-İslam devletlerinde anıt mezar ilk kez KARAHANLILAR döneminde TÜRBE MİMARİSİ şeklinde ortaya çıkmıştır.
Selçuklulularda anıt mezarlar TÜRBE VE KÜMBET olmak üzere iki şekilde inşa edilmiştir.
İlk dönemlerde anıt mezar yapımında tuğla kullanılmış; daha sonraları taş kullanılmıştır.
Dini mimarinin önemli unsurlarından biri de Medreselerdir. Türk-İslam devletlerinde ilk medrese KARAHANLILAR zamanın da yapılmıştır.
Selçuklular medrese yeni bir tarz oluşturmuşlar,bu tipte yatılı öğrenci odaları ve dershanelerin birleşmesinden oluşan medreseler karşımıza çıkar.Bu dönemin en önemli medresesi şüphesiz NİZAMİYE MEDRESELERİ olmuştur.
b) Sivil Mimari:
Bu alanda ilk eser KERVANSARAY’dır.Kervansarayalar ilk kez KARAHANLILAR zamanında inşa edilmiş ve adına RİBAT denilmiştir.Güvenlik ve konaklama amacıyla yapılan ribatlar savunma duvarlarıyla çevrili,mescit,ahır ve odalardan oluşan bir yapıdır.Türkiye Selçukluları’nda kervansaraylar anıtsallıkları, planları ve süslemeleriyle ön plana çıkar.HAN veya SULTAN HAN denilen bu yapılar avlulu kapalı ve açık olarak inşa edilmiştir.
Saraylar, Gazneliler döneminde gelişme göstermiştir.Gazne saray planları daha sonraki dönemlere örnek oluşturmuştur.Saraylar açık ve kapalı geniş alanlar,büyük bir havlu etrafına sıralanan mekanlar şeklinde karşımıza çıkar.
Türkler Anadolu’ya gelirken Orta Asya ve İran’daki geleneksel mimariden etkilenerek konut mimarisinde yeni sentezler oluşturmuştur. İlk Türk evleri çadırın bir kopyası olarak inşa edilmiştir. Çadırdaki düzen daha sabit sembollerle ev planına aktarıldı.
c) Beylikler Döneminde Mimari Alanda Gelişmeler
Türkiye Selçukluları’nın yıkılmasından sonra Anadolu’da beylikler dönemi başlamıştır.Bu beylikler çok güçlü olmasalar da Anadolu’nun Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır. Türk beylikleri Anadolu- Türk mimarisine yenilikler getirmekle birlikte Osmanlı mimari anlayışına da temel oluşturmuşlardır.
2. SÜSLEME SANATI:
Türk-İslam devletlerinde süsleme sanatı il Türk devletlerine göre değişiklik ve çeşitlilik göstermiştir.Uygurlardan beri kullanılan çini sanatı Karahanlılar ve Gazneliler’de de görülmektedir.Bu sanat beylikler döneminde de gelişimini sürdürmüştür.Çinilerde yazı ve geometrik şekiller kullanılmıştır.
Türkler Anadolu’ya gelinceye kadar eserlerinde tuğla süslemeleri kullanmışlar,Anadolu’da taşın öncelikli yapı malzemesi olması taş oymacığını da geliştirmiştir.
Taş süslemelerde çift başlı katral,kartal,aslan,geyik,melek,yıldız gibi figürler kullanılmıştır.
Taş süslemenin yanında Türk Sanatında önemli bir yer tutan ahşap işçiliği yapıların pencere ve kapı kanallarında,cami minberlerinde kullanılmıştır.Resim konusundaki dini endişe minyatür sanatının gelişmesini sağlamıştır.
Türkler İslamiyet’i kabulle birlikte Arap harflerini almış ve bunları estetik hale getirmişlerdir ve süslemelerinde kullanmışlardır.
3. EL SANATLARI:
Büyük Selçuklularla parlak bir dönem yaşayan maden işleme sanatı 12. Yy.’da Artuklular ve Selçuklular’la Anadolu’da varlığını sürdürmüştür.Oyma, kakma, kabartma gibi tekniklerin kullanıldığı bu sanat kandil,şamdan,buhurdanlık gibi gündelik yaşama ilişkin birçok madeni eşyada kendini göstermiştir.
İlk Türk devletlerinden gelen halı ve kilim dokumacılığı gelişerek devam etmiştir.Halılarda baklava, yıldız,bitki ve hayvan motifleri kullanılmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder