Osmanlı Devleti Yönetim Teşkilatı ve Anlayışı

I. Klasik Dönem Yönetim Anlayışı

A)Merkezi Yönetim

Osman -Orhan Bey Dönemlerinde  :Ülke hanedanın ortak malıdır.

I.Murat Döneminde: Ülke Padişah ve oğullarının ortak malıdır anlayışını getirdi.

Fatih Döneminde :Kanunname-i Ali Osman ile kardeş katlini yasallaştırıldı.

Yavuz Sultan Selim Döneminde: Mısır seferi ile halifelik Osmanlıya geçti

1.Ahmet Döneminde :Ekber-Erşed ve Kafes usulü uygulamasını getirerek Sancağa çıkma usulü kaldırıldı.

B) Taşra  Teşkilatı

I.Murat döneminde ülke eyaletlere ayrıldı.
  Ülkenin idari teşkilatı:  Eyalet-sancak,kaza-köy
*İlk eyalet Rumeli Beylerbeyiliğidir.

II.Tanzimat Dönemi Yönetim Anlayışı 

Osmanlı Devleti’nde 1839 Tanzimat Fermanı ile başlayan ve 1876 Kanuniesasi ile son bulan döneme Tanzimat Dönemi denir.

Tanzimat Fermanı'nın Önemli Maddeleri:

1. Kanun önünde herkes eşit sayılacaktır.
2. Müslüman, gayrimüslim herkesin can, mal ve namus güvenliği sağlanacaktır.
3. Herkesten gelirine göre vergi alınacaktır.
4. Rüşvet ve adam kayırma önlenecektir.
5. Mahkemeler herkese açık olacak ve hiç kimse yargılanmadan ceza almayacaktır.
6. Askerlik vatan borcu şeklinde düzenlenmiştir.
7. Herkes mal mülk sahibi olacak ve bunu miras bırakabilecektir.

Tanzimat Fermanı ile kanun düzenine ilk kez geçilmiştir. Yine bu ferman ile padişah kendi gücünün üstünde kanun gücünü kabul etmekle yetkilerini kısıtlamıştır.
Osmanlı Devleti, Tanzimat Dönem’inde reformlarını hızlandırdı ve 1856 yılında Tanzimat’ın devamı niteliğinde olan Islahat Fermanı yayımlandı. Bu ferman ile Osmanlı sınırlarında yaşayan gayrimüslim tebaya yeni haklar verilmiştir.

Tanzimat Dönemi’nde merkez teşkilâtında önemli düzenlemeler

1. Başvekâlete çevrilen sadrazamlık makamı eski konumuna getirilmiştir.

2. Şeyhülislamlık makamının siyasi danışmanlık yönü azaltılmış ve devamı sağlanmıştır.

NOT :Şeyhülislamlığın siyâsi yönünün azaltılması ile din ve devlet işleri birbirinden ayrılmış oluyordu. Bu da lâikliğe geçişin bir aşaması  sayılabilir.

3. Meclisivalâyı ahkâmıadliye yeniden düzenlendi. Bu kurul yüksek mahkeme görevi yapmıştır.
4. Bu mahkemenin yerine 1854 yılında Meclisiâlitanzimat (Tanzimat Yüksek Meclisi) kuruldu ve bu iki mahkeme 1861’de birleşti.
5. 1868’de bugünkü Danıştay’ın görevini üstlenen Şurayıdevlet kuruldu.
6. Yine 1868’de bugünkü Yargıtay’ın görevini üstlenen Divanıahkâmıadliye kuruldu.

b) Taşra Yönetimi:

1. 1840’ta yapılan bir düzenlemeye göre, devletin en büyük idari birimi eyalet oldu. Eyaletler sancaklara, sancaklar kazalara, kazalar da köylere ayrıldı.

Not: Kaza ve köylerdeki yöneticiler, yani kaza müdürü ve muhtarlar seçimle belirleniyordu.
2 1842’de devlet görevlilerin yanında Müslüman ve gayrimüslimlerden oluşan ve seçimle gelen meclisler kuruldu. (Büyük meclis)
3. 1864’te Vilayet Nizamnamesi kabul edildi. Buna göre vilayetler il adını aldı.
4. Vilayetler, sancaklara (liva), kaza ve köylere ayrıldı.
5. 1871’de yayımlanan Vilayet Nizamnamesi ile merkezin etkisi artırıldı.
6. 1871 Vilayet Nizamnamesi’ne göre Liva’da mutasarrıf, kazada kaymakam, nahiyede nahiye müdürü, köylerde ise muhtarlar yönetici  oldu.
7. Yine bu yönetim birimlerinin tamamında üyeleri Müslüman ve gayrimüslimlerden oluşan meclisler oluşturuldu.
8. 1871’de sancak ve kazalarda belediye örgütleri kuruldu.
9. 1877’de çıkarılan belediye yasası 1 Eylül 1930’a kadar aynen yürürlükte kalmıştır.

III.Meşrutiyet Dönemi Devlet Yönetimi

1.MEŞRUTİYET

Balkan bunalımını görüşmek üzere İstanbul Konferansı toplandığı esnada Avrupa devletlerinin iç işlerimize karışmasını engellemek için 23 Aralık 1876’da Osmanlıcılık fikrini savunan Jön Türklerin gayretleriyle 2.Abdülhamid tarafından Kanun-i Esasi ilan edilerek 1. Meşrutiyet dönemi başlamıştır. 

Meclisi Ayan ve Mebusan olmak üzere iki tane meclis açılmıştır. Ayanlar meclisi üyeleri padişah tarafından seçilir ve ölene kadar üye kalırlar. Meclis-i Mebusan üyeleri 50.000 kişide 1 olmak üzere halk tarafından seçilir. Anayasaya göre yürütmeden padişah ve hükümet, yasamadan meclis sorumludur. Fakat son söz padişahındır. Hükümet padişaha karşı sorumludur. Padişahın meclisi açma kapatma yetkisi vardır.

Sonuçları:

1. Birinci Meşrutiyet ile halk ilk defa sınırlı olsa da seçme, seçilme ve temsil edilme haklarına kavuşmuş oldu.
2. İlk defa azınlıkların temsil edilme hakları olduğu kabul edildi.
3. Azınlık toplumlarının fikirleri gelişti, bağımsızlık istekleri hızlanmış oldu.
4. Osmanlılarda ilk defa rejim değişikliği yapılmış oldu. Mutlak Monarşi anlayışından Meşruti Monarşi sistemine geçilmiş oldu.
5. İlk anayasa yapılmış ve ilk meclis kurulmuş oldu.

2.Meşrutiyet Dönemi Devlet Anlayışı

 Kanun-i Esasi'de bir kısım değişiklikler yapılarak padişahın yetkileri sınırlandırılmıştır. Kurulan sistem, meclis üstünlüğüne dayandırılmıştır. 

  A.Osmanlı Hükümeti daha önce olduğu gibi padişaha değil;  Meclis-i Mebusan’a karşı sorumlu olacaktır.

    B.Padişahın Meclis-i Mebusan’ı dağıtma yetkisi kaldırılmıştır.

  C.Padişaha, tahta çıktığı zaman, Anayasaya, vatana ve millete sadakat göstereceğine dair yemin kuralı getirilmiştir.

    D.Padişahın sürgüne gönderme yetkisi kaldırılmıştır.

    E. Basına özgürlük getirilmiş ve sansür kaldırılmıştır.

    F.Antlaşmaların Meclis’te onaylanması esası getirilmiştir.