İslam Sanatları

1:Mimari

Namazın cemaatle kılınması tavsiyesi camiyi, bedensel temizlik vecibesi hamamı, yolcuya hizmet ilkesi han ve kervansarayı, İslam’ın ilme verdiği değer medreseyi, nefis terbiyesi tekkeyi doğurmuştur.

 İslam mimarisinde tevhid (birlik) ilkesi esastır. Bu ilke ile manevi olanla maddi olan arasında herhangi bir ayrım yapılmadan, değerleri hayatın her yönüyle bütünleştiren bir birlik anlayışı hedeflenir.

İslam Mimarisi, hem yeni Müslüman olanların hem de diğer medeniyetlerin mimarisinden etkilenmiş, hem de onları etkilemiştir.

 İslam mimarisi gerçekçidir (fonksiyonel). Müslümanlar sadece zevk ve estetik kaygı için değil, mimari eserlerini dini veya sosyal bir ihtiyaca binaen yapmışlardır

A. Dinî Mimari

Örnekler: Camiler, Türbeler,Kabe, Mescidi Nebevi. Türleri: Fetih Camii,Selatin Camii,Namazgâh.

B.Sivil Mimari

Örnekler:Külliyeler,Medreseler,Kütüphane,Sıbyan Mektebi, Darü'ş şifa,tabhane(misafirhane),hamam,imaret,saray,köprü,çeşme,kervansaray,bedesten,kuş evi.

C.Askerî Mimarî

Örnekler:Ordugâh,ribat,sur,kale,hendek,tabya,ok meydanı, gözetleme ve haberleşme kuleleri

2.Güzel Sanatlar

A.Hüsn-i Hat

İslam’da yazının en gözde sanatlardan biri olmasının ve mevcut estetik görüntüye ulaşmasının başlıca sebebi, Kur’an’ı şanına yaraşır bir güzellikte ve göze hitap edecek bir şekilde yazma ideali ve arzusudur.

Kâğıt üzerindeki şahane yazılar dışında İslam sanatında eser verilen her alanda yazı mutlaka yer alır. Mimari tezyinattan, ağaç, deri, seramik, maden, kumaş, takı, silah vb. akla gelebilecek tüm estetik nesnelerde farklı karakterlerde sanatlı yazılar görmek mümkündür. 

İslamiyet’in farklı coğrafyalara yayılmasından sonra Arapça, sadece Araplara ait bir dil olmaktan çıkıp Müslümanların ortak değeri haline gelmiştir. Bundan dolayı “İslam yazısı” adını almıştır

Altı Çeşit Yazı (Aklam-ı Sitte/Şeş Kalem):muhakkak, reyhani, sülüs, nesih, tevki, rik’a. Bu yazış tarzı farklılığıdır, yazı farklılığı değil.

Hat sanatının öncüleri: İbn Mukle,İbnü’l-Bevvab,Yakut el-Musta’sımi,Amasyalı Şeyh Hamdullah,Ahmed Şemseddin Karahisari,Hafız Osman,Mustafa Rakım

Hat Sanatında Kullanılan Malzemeler:  kamış .

 Hattat Osmanlı Sultanları: II. Bayezid (hocası Şeyh Hamdullah), IV. Murad, II. Mustafa, III. Ahmed (hocası Hâfız Osman), II. Mahmud (hocası Mustafa Râkım), Abdülmecid ve Mehmed Reşad 

B. Tezhip

Tezhip; başta dini kitaplar olmak üzere, divanları, hilye-i şerifleri, mesnevileri, tarihi, ilmi, edebi el yazması kitapları, güzel yazı levhalarını, murakkaa denilen güzel yazı albümlerini, icazetnâmeleri, fermanları ve tuğraları süsler

C. Ebru

 Ebru, kâğıt üzerine özel yöntemlerle yapılan geleneksel bir süsleme sanatıdır.

D.Minyatür

El yazması kitapların metinlerini bezemek ve açıklamak amacıyla yapılmış, ışık gölge oyunlarıyla derinlik (perspektif) kazandırılmayan küçük boyutlu renkli satıh resimlere minyatür denilmektedir.

Sanatçı örneği:Matrakçı Nasuh,Levnî

E.Çinî

  Kelimenin aslı Osmanlıca çînî (Çin’e ait, Çin işi) olup porselen sanatını dünyaya tanıtan Çinlilere izafetle Çin isminden türetilmiştir. Killi topraktan pişirilerek yapılan duvar kaplama malzemesine çini (kâşi) veya seramik, kullanım eşyasına keramik, saf kilden yapılan kalitesi yüksek malzemeye ise porselen ismi verilmiştir.

Örnek eser: İstanbul Sultan Ahmet Camii

F. Diğer sanatlar:Ahşap Sanatı,Ciltçilik,Kumaş Sanatı,Halı Sanatı,Maden Sanatı,Taş İşçiliği

3.Musıki

İslam medeniyetinde Müslüman âlimler musikiyi genelde matematik ilimleri (ulum-i riyaziyye) arasında saymışlardır. Bu alanda ilk ciddi çalışmalar Kindî, Farabi ve İbn Sina gibi filozoflar tarafından yapılmıştır.

Ezan

 Tevhid ilanı ve namaza çağrı gibi dini işlevleri olan ezanın geleneksel okunuşu başlı başına estetik bir olaydır.Osmanlı üst düzey eğitim kurumlarından Enderun'da ezan için özel gençler seçilir ve eğitilirlerdi. Her vaktin ezanı farklı bir tarzda okunurdu. Çifte ezan, iki müezzinin karşılıklı olarak okuduğu ezana denir. Eskiden İstanbul’da sabah ezanının sabâ, dilkeşhâverân; öğle ezanının hicaz, rast; ikindi ezanının hicaz, uşşak; akşam ezanının segâh, rast ve dügâh; yatsı ezanının ise uşşak, nevâ, rast ve hicaz makamlarında okunması bir gelenek haline gelmişti.

Dini (Cami-Tekke) Musikisi

Camiilerde enstrüman kullanılmamış, tekkelerde ise kulanılmıştır.  Osmanlı döneminde her hicri ay için ayrı bestelenmiş ilahiler vardı. Salatların,tesbihatların,tekbirlerin herbirinin ayrı bir makamı vardı.Örnek  sanatçı .Itrî.  Eseri: Segâh bayram tekbiri.

Mehter , askeri müzik icrası için kullanılmıştır. Mehterin icra düzeni savaşta saf, normal zamanlarda ise yarım ay biçimindeydi.

Musıki,İslam medeniyetinde ruhsal hastalıkların tedavisinde de  kullanılmıştır.

Osmanlı El Sanatları

1.Ahşap ve Taş  İşlemeciliği

Ahşap sanatçılarına “neccar”  denilmiştir.Sedir,ceviz,kestane,elma,armut,abanoz ,şimşir,gül ve kiraz ağaçları kullanılmıştır. Çeşitli tekniklerle ( kireçle terbiye,bezir yağıyla doyurma,cilalama v.b.)  işlenerek şekil verilmiş ve sanat eseri haline getirilmişlerdir.

Ahşap malzemenin içinde gümüş,sedef  v.b.malzemenin kullanılmasıyla “kakmacılık” sanatı yapılmıştır.

Taş işlemeciliği, Türk mimarisinin temel unsurlarındandı.Dini , eğitim veya diğer mimari eserlerde taş işlemeciliği (mozaik, renkli taşlar v.b.) kullanılmıştır.Ayrıca taşların üzerine oyma ve kabartma yoluyla nakışlar da  yapılırdı.

2.Dokumacılık

Pamuk,keten,kadife ve benzeri malzemenin dokunarak kumaş haline getirilmesi işlemidir.Osmanlılar burada  da gelenekten gelen Türkiye Selçuklu ve Beylikler Devri dokumalarının  etkisinde bir gelişim göstermişlerdir.

Dokumacılık, saray sanatı olarak devlet kontrolünde yapılırdı. İpek kumaşlar,bir statü sembolüydü.  

Orta Asya’dan gelen halı ve kilim dokumacılığı da  devam etti. XIV.yüzyılda geometrik  motifler,Hayvan figürleri ve kufi yazılı kenar şeritleri kullanılmış.Bunu baklava motifleri ve soyut bitkisel motifler takip etmiştir. Renk olarak sarı.koyu mavi ve  çimen yeşili kullanılmıştır.

Gordes düğümlü Uşak Halıları madalyonlu ve yıldızlı halıların en güzel örneklerindendir. 

3.Çinicilik

Kil topraktan yapılmış levhaların çiçek desenleriyle bezenip fırında  pişirilmesi sanatıdır.

İznik ve Kütahya bu işin merkezleriydi.Her tür mimari yapı, çinilerle süslenebilmiştir. Bu eserler, dünyada hayranlık uyandırmıştır. Renk;Türk mavisi,domates kırmızısı,mor,sarı ve yeşildir.

Örnek: Bursa Yeşil Camii , Bursa Yeşil Türbe,Topkapı Sarayı,Sultan Ahmet Camii.

4.Hat Sanatı

Güzel yazı yazma sanatıdır. Bu işin sanatçılarına “hattat” denirdi. Osmanlı döneminde hat sanatı zirveye ulaşmıştır. Önce Amasya ve Edirne’de sonra da İstanbul’da hattatlık oldukça  gelişmiştir.Amasyalı Şeyh Hamdullah  ve Ahmet     Karahisarî, XVI. Yüzyılın en önemli hattatlarıdır.