Anadolu'daki Türkiye Selçuklu Eserleri

 

1 - Hunat Hatun Medresesi ve Camii /Kayseri

Anadolu Selçuklu Sultanı I. Aleaddin Keykubat'ın eşi Mahperi Hunat Hatun tarafından inşa ettirilen tarihi medrese, Kayseri’nin en önemli sembol eserlerinden birisidir.

2 - Döner Kümbet /Kayseri

Kayseri-Talas'ta bulunan kümbet halk tarafından “Döner Kümbet” olarak adlandırılmaktadır. 1276'da Selçuklu Sultanı I. Alaeaddin Keykubad'ın kızı Şah Cihan Hatun adına yaptırılmış kümbet silindirik bir gövde özelliği taşımakta olup, 12 köşeli gövdesinde bitkisel ve geometrik kabartma ve süslemeler vardır.

3 - Gevher Nesibe Tıp Tarihi Müzesi /Kayseri 

Sultan I. Gıyasettin Keyhüsrev'in kız kardeşi Gevher Nesibe Hatun’un isteği üzerine darüşşifa olarak inşa edilmiştir. Gevher Nesibe'nin ölüm döşeğinde abisinden istediği şifahane, 1206 yılında hizmete açılmıştır. Şifahane, günümüzde müze olarak kullanılmaktadır.

Müzede; Gevher Nesibe Eyvanı, Atatürk ve Askeri Hekimleri, Kışlık dersane, kütüphane, Selçuklu kıyafetleri, adli tıp tarihi, dişçilik tarihi, eczacılık tarihi, ameliyathane ve cerrahi aletler bölümleri yer almaktadır.

4 - Sahip Ata Külliyesi /Konya

Selçuklu mimarisinin en güzel örneklerinden biri olan Sahipata Külliyesi Konya'nın Meram ilçesinde bulunmakta olup; Anadolu Selçuklu veziri Sahip Ata Fahrettin Ali tarafından yaptırılmış. Külliye; 1259-1279 yılları arasında inşa edilmiş olup, cami, türbe, hankâh  ve hamamdan oluşmaktadır.

Sahipata Külliyesi’nin camii günümüze kadar gelebilmiş ağaç direkli ibadet mekânlarından birisi... Caminin özellikle taç kapısı ağaç işçiliğinin ne kadar kusursuz işlendiğinin göstergesidir.

5 -  Sultanlar Türbesi /  Konya

Sultanlar Türbesi, Alaeddin Cami’nin de bulunduğu şehre hâkim bir tepe üzerinde bulunmaktadır. Türbenin gövdesi on köşeli kesme taştır ve kubbesi dışarıdan üzeri piramit şeklinde bir külaha sahiptir.

Selçuklu türbe mimarisinin en güzel örneklerinden olan mekân, şehrin en çok ziyaret edilen noktalarından biridir. Türbe içinde; 13.yüzyıl Anadolu Selçuklu sultanlarının sandukaları bulunmaktadır.

 6 - İnce Minareli Medrese /Konya

Selçuklu mimarisinin en güzel örneklerinden birisi olan medrese, Anadolu Selçuklu Sultanı ll. İzzettin Keykavus döneminde yaptırılmıştır. Selçuklu mimarisinde pek kullanılmayan taç kapı bu medresede kullanılmış.

Harika bir taş işçiliğine sahip olan medrese, 1956 yılından günümüze "Taş Ahşap Eserler Müzesi" olarak  kullanılmaktadır.

7 - Yılanlı Darüşşifası / Kastamonu

Kastamonu kent merkezinde bulunan darüşşifa, 1273 tarihinde Anadolu Selçuklu Devleti zamanında yapılan ilk hastanedir. Külliye şeklinde yapılan yapının ihtişamlı taç kapısı dikkat çekicidir. 

8 - Alaeddin Camii /Niğde

Sultan l. Alâaddin Keykubad zamanında Niğde Sancakbeyi Zeyneddin Bey  tarafından 1233' te yaptırılmıştır. Selçuklu sanatının günümüze kadar en iyi korunmuş eserlerinden olup, mihrap ve minberi çok güzel bir sanat abidesidir. 

Niğde'nin en eski camii olup Mîmar Sıddık bin Mahmud ve kardeşi Gazi yapmıştır. Sarı ve kül renkli kesme taştan yapılan caminin doğu kapısı son derece güzel geometrik motiflerle süslüdür. Cami süslemeleri bakımından Selçuklu devrinin en kıymetli eserlerinden biridir. Damalı minaresi camiye ayrı bir güzellik katmaktadır.

9 - Alanya Kalesi ve Kızılkule / Antalya

Anadolu Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat,  Alanya’yı fethedince Kızıl kule'yi burada tersanenin güvenliğini sağlamak için yaptırmıştır.

5 katlı olan kule Alanya'nın simgesi durumundadır ve tatil yapmaya gelenlerin uğramadan geçmedikleri muhteşem bir yapıdır.

10  -  Çifte Minareli Medrese /Erzurum

Çifte Minareli Medrese; taş işçiliğinin en güzel örnekleri arasında yer alırken, görkemli taç kapısı ve  çifte minaresiyle de görenleri kendisine hayran bırakır. Türkiye Selçuklu mimari geleneğini yansıtan abidevi eser iki katlı, açık avlulu, iki minarelidir.

Anadolu Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubat'ın kızı Hüdavent Hatun tarafından 1253 tarihinde yaptırılan medrese; Anadolu’nun en büyük medresesidir  ve  taş işçiliğinin şaheserleri arasında yer almaktadır.

11 - Gökmedrese / Sivas

Şehir merkezinde bulunan tarihi yapı 1277 yılında Muineddin Süleyman Pervane tarafından medrese olarak inşa ettirilmiş son dönem bir Selçuklu eseridir. Anadolu Selçuklu Devleti’nin sanat ve mimari anlayışını yansıtan yapı iki katlı, avlulu revaklı plan tipindedir.

Medrese içinde Bimarhane ve türbe yer almaktadır. Günümüzde müze olarak kullanılan yapı zengin içeriğiyle gelenleri kendisine hayran bırakıyor.

12 - Mahperi Hatun Kervansarayı /Tokat

Tokat iline bağlı Pazar ilçe merkezinde bulunan kervansaray 1238 tarihinde Selçuklu Sultanı Alaattin Keykubat’ın eşi Mahperi Hatun tarafında yaptırılmıştır.

Sivas - Tokat - Samsun güzergâhından geçen tarihi ipek yolunun üzerinde bulunan kervansaray, kesme taştan inşa edilmiş olup 16 adet kuleyle güçlendirilmiştir.

13 Halifet Gazi Kümbeti / Amasya

Selçuklu komutanlarından Halifet Alp İbni Tuli için 13.yüzyılın ortalarında 1242 yılında yaptırılmıştır. Selçuklu Türbeleri tarzında kare bir taban üzerine sekizgen planlı kule şeklinde inşa edilmiştir.

14 - Burma Minareli Camii /Amasya

Selçuklu Sultanı ll. Gıyaseddin Keyhüsrev  zamanında 1237 yılında başlanıp 1247 yılında bitirilen cami, Vezir Necmeddin Ferruh Bey ve kardeşi Haznedar Yusuf tarafından yaptırılmıştır. 

Minaresinin yapım şeklinden dolayı bu adla anılan eser; Evliya Çelebi’nin seyahatnamesinde “Mahkeme Camii “ olarak geçer. Camiin giriş sol tarafında sekizgen yapılı Cumudar Türbesi bulunur. Şehzade Cumudar İlhanlıların Anadolu hakimiyeti döneminde nazırlık yapmış bir yöneticidir. 

15 - Pervane Medresesi  / Sinop

Sinop şehir merkezinde Selçuklu vezirlerinden Süleyman Muineddin Pervane tarafından 1262 yılında yaptırılan medrese, uzun asırlar eğitim kurumu olarak kullanılmıştır. 

2002 yılından bugüne yöresel ürünlerin bulunduğu el sanatları çarşısı olarak kullanılmaktadır.

16 - Sultan Hanı /Aksaray

Aleaddin Keykubat tarafından 1229 yılında yaptırılan bu görkemli han günümüze kadar sapasağlam olarak gelebilmiştir.

4800 m2 alana yayılan büyüklüğüyle Anadolu’daki en büyük Selçuklu kervansarayı olma özelliğiyle dikkat çekmektedir. Hanın  içine muhteşem bir taç kapıdan  girilir. Sultan Hanı’nın girişinde sağ tarafta küçük bir pazar yeri mevcut. Hanın yazlık ve kışlık bölümleri ortada ise bir mescit vardır.

Günümüzde yeniden restore edilen kervansaray turizme açılmış durumdadır. Muhteşem mimarisiyle gelenleri kendisine hayran bırakmaktadır.

17 - Eğri Minareli Camii /Aksaray

Adını eğri yapısından almış olan minare kırmızı tuğladan inşa edildiği için "Kızıl Minare" olarak da adlandırılmaktadır. Minare, 13. yüzyılda Alaaddin Keykubat’ın babası Sultan I. Keyhüsrev tarafından yaptırılmıştır. Minarenin yanındaki cami ise sonradan inşa edilmiştir.

18 - Alaeddin Camii /Konya

Şehrin merkezinde Alâeddin Tepesi üzerinde bulunan camii, Anadolu Selçuklu hükümdarı Sultan l. Alâeddin Keykubad tarafından 13. yüzyılın başlarında 1220 tarihinde hizmete açılmıştır. Üç Selçuklu sultanı döneminde devam eden çalışmalar Alaeddin Keykubat döneminde tamamlanmıştır.

Selçuklu ve İslam mimarisinin özelliklerini taşıyan Alâeddin Camii muhteşem atmosferiyle göz doldurmaktadır. Mevlana Türbesinden sonra en çok ziyaretçi çeken Alaaddin Tepesi, Anadolu Selçuklu hükümdarlarının türbelerini de görme imkanı bulacaksınız.

19 - Malatya Ulucamii / Malatya

Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaaddin Keykubat döneminde 1225 tarihinde inşa edilen caminin mimarı, Yakub bin Ebubekir'dir. 

İran'daki Büyük Selçuklu İmparatorluğu cami mimari geleneğini Anadolu'da temsil eden tek örnek olarak önem kazanmaktadır. Yapı tarihte değişik tarihlerde onarım görmüştür.

20 - Cacabey Medresesi / Kırşehir

Kırşehir kent merkezinde bulunan medrese; Anadolu Selçuklu Devleti döneminde Kırşehir Beyi Cacaoğlu Emir Nurettin tarafından 1272 yılında rasathane olarak yaptırılmıştır. Cacabey Gökbilim Medresesi sonradan camiye çevrilmiş olup minaresindeki mavi çiniler nedeniyle halk arasında “Cıncıklı” camii adı ile isimlendirilmiştir.

Medrese kesme taştan yapılmış olup kare planlıdır. Kuzeyindeki giriş kapısı işlemelidir, yapıdan ayrı olan tuğladan yapılmış çinili ve tek şerefeli minaresinin ilk önce gözlem yeri olarak kullanıldığını göstermektedir.

Caminin sol tarafında Cacabey’e ait 1272 yılında kesme taştan yaptırılmış türbe bulunmaktadır. Türbenin içi çinilerle süslü olup içten kubbeli çokgen piramit biçiminde bir külah ile örtülüdür. Medrese, günümüzde  cami olarak kullanılmaktadır.

21 - Yivli Minareli Camii /Antalya

Anadolu Selçuklu Devleti'ne altın çağını yaşatan l. Alaaddin Keykubat tarafından 1230 yılında inşa ettirilen Yivli Minare Camii, benzeri olmayan yivli minaresiyle dikkat çekmektedir.

Antalya'nın sembol yapılarından birisi olan yapı, altı kubbeli ibadet mekanı ile Anadolu çok kubbeli cami tipinin günümüze ulaşan en eski örneği olarak kabul edilmektedir.

Şimdi de Türkiye'deki Selçuklu  mimari eserlerini  türlerine göre liste şeklinde görelim.

ANADOLU SELÇUKLU CAMİİLERİ

1. Konya Alâeddin Camii – 1155-1219
2. Niğde Alâeddin Camii – 1223
3. Malatya Ulu Camii – 1224
4. Sivas Ulu Camii
5. Konya, Sahip Ata Camii
6. Afyon Ulu Camii – Ağaç direklidir.
7. Sivrihisar Ulu Camii – Ağaç direklidir
8. Kayseri Huand Hatun Camii – 1238
9. Amasya Burmalı Minare Camii – 1237 – 1247
10. Sinop Ulu Camii (Alâeddin Camii) – 1267
11. Amasya, Gökmedrese Camii – 1266 – 1267
12. Ayaş Ulu Camii
13. Kayseri Develi Ulu Camii – 1281- Anadolu Selçukluları’nın son camisidir.

BEYLİKLER DÖNEMİ CAMİİLERİ

1. Manisa Ulu Camii
2. Antalya Yivli Minare Camii
3. Aksaray Ulu Camii
4. Niğde Sungur Bey Camii
5. Kütahya Kurşunlu Camii
6. Kütahya Hisarbey Camii
7. Birgi Ulu Camii
8. Selçuk İsa Bey Camii
9. Milas Hacı İlyas Camii
10. Milas Ulu Camii
11. Beyşehir Ulu Camii

ANADOLU SELÇUKLU MESCİTLERİ

1. Konya, Taş Mescit – 1215
2. Konya, Sırçalı Mescit
3. Konya, Karatay Mescidi – 1248
4. Konya, Hoca Hasan Mescidi
5. Konya Erdemşah Mescidi
6. Çankırı Taş Mescid
7. Akşehir, Küçük Ayasofya Mescidi
8. Akşehir, Güdük Minare Mescidi – 1226
9. Harput, Alaca Mescit (Arap Baba Mescidi) – 1279

MEDRESELER

1. Danişmendlilerin yaptırdığı Tokat ve Niksar’daki Yağıbasan Medreseleri .
2. 1193’de Kayseri Koca Hasan Medresesi 
3. Kayseri Koca Hasan Medresesi ( 1193 ) – A.Sel. ilk medrese
4. Kayseri Hunat Hatun Medresesi
5. Konya Karatay Medresesi ( 1251 )- Çini ve hat sanatı ile ünlüdür
6. Konya Sırçalı Medrese ( 1242 ) Çini ve hat sanatı ile ünlüdür.
7. Konya Altun Aba Medresesi
8. Konya İnce Minareli Medrese( 1260 ) – A.Sel. Veziri Sahip Ata yaptırmıştır.
9. Sivas Gök Medrese – A. Sel. Veziri Sahip Ata tarafından yaptırılmıştır.Kapısının kenarında yaprak motifi vardır.Bunun üst kısmında Orta Asya hayvan takvimi yerleştirilmiştir.
10. Sivas Burûciye Medresesi
11. Sivas Şifaiye Medresesi
12. Kırşehir Cacabey Medresesi ( 1272 – 1273 )
13. Akşehir Taş Medrese
14. Amasya Gökmedrese.
15. Erzurum Çifte Minareli Medrese – Anadolu’nun en büyük medresesidir.

Beylikler Dönemi Medreseleri

1. Eğirdir Dündar Bey Medresesi
2. Niğde Ak Medrese
3. Karaman Hatuniye Medresesi
4. Kastamonu Köşk Medrese
5. Korkuteli, Emir Sinaneddin Medresesi

K Ü M B E T V E T Ü R B E L E R

1. Konya II. Kılıçarslan Kümbeti
2. Kayseri Döner Kümbet
3. Kırşehir Cacabey Kümbeti
4. Ahlat Ulu Kümbet
5. Niğde Hüdavent Hatun Kümbeti

K Ü L L İ Y E L E R
KÜLLİYELER 

1. Anadolu’nun en eski külliyesi Mengücekliler dönemine ait Divriği Külliyesi’dir.( İlk beylikler dönemi )
2. İlk Selçuklu külliyesi Kayseri Huant Hatun Külliyesi’dir.
3. Kayseri Hacı Kılıç Külliyesi
4. Konya Sahip Ata Külliyesi

ANADOLU SELÇUKLU DÖNEMİ SİVİL MİMARİ ESERLERİ

1. Kubadiye Saray
2.  Kubadabat Sarayı, 
3. Alaiye Sarayı, 
4. Haydar Bey Köşkü,
5.  Hızır İlyas Köşkü.

KERVANSARAYLAR 

1. Anadolu’da yapılan ilk kervansaray II. Kılıçarslan zamanında tamamlanan Aksaray – Kayseri yolu üzerindeki Alay Han’dır.
2. Konya – Aksaray yolu üzerindeki Sultan Hanı ile Kayseri – Sivas yolu üzerindeki Sultan Hanı dönemin en büyük iki kervansarayıdır.
3. Antalya – Alanya arasında Alara Han, 
4. Antalya – Isparta arasında İncir ve Kıkgöz Hanları, 
5. Antalya – Alanya arasında Şarapsa Han,
6.  Akşehir – Çay yolunda İshaklı Han,
7.  Sivas – Malatya arasında Hekim Han, 
8. Afyon – Denizli arasında Ak Han,
9.  Antalya – Isparta yolu üzerindeki Evdir Han 

DARÜŞŞİFALAR – 

1. Anadolu Selçuklu Dönemi Kayseri Gevher Nesibe Hatun darüşşifası 
2. Konya’da I. İzzeddin Keykavus darüşşifası ( Anadolu Selçuklu Dönemi )
3. Aksaray’da Alaeddin Keykubat,
4.  Divriği’de Turan Melik,
5.  Amasya’da Torumtay, 
6. Tokat’ta Müineddin Pervane 

Not: Burada yazdıklarım dahi Türkiye'deki Selçuklu dönemi mimari eserlerinin sadece önemli bir kısmıdır.Bunlar dışında da pek çok mimari eserleri  bulunmaktadır.

Kaynaklar: 1. https://www.anadoluyugeziyorum.com/blogdetay/anadoluda-selcuklu-eserleri4