İslam Medeniyetinde İlim ve Sanat

"Yaratan Rabb’inin adıyla oku.” 

 ( Alak Suresi 1.Ayet ) 

“İlim Çin'de de olsa ona tâlip olun. Çünkü ilim her Müslümana farzdır.”

 (Beyhakî, Şuabu’l-İman-Beyrut,1410, 2/253). 

 Yukarda da görüldüğü üzere İslamın ilim, eğitim ve öğretime büyük önem vermektedir. 

 1.İslam Medeniyetinde İlim ve Eğitim Kurumları 

 Peygamber efendimiz döneminde mescidin hemen yanında eğitim-öğretim kurumu olarak Suffe" kurulmuştur. Bunun yanında çocukların eğitim öğretimi için küttab adlı kurumlar var olagelmiştir. Emeviler döneminde ilim faaliyetlerine de önem verilmiştir. Hadislerin derlenmesi ve İslam tarihi çalışmalarıyla tıp ilmine özel önem verilmiştir.

 A.Beytülhikme

 Abbasi Halifesi Mansur döneminde "Hazinet'ül Hikme" adıyla ilk kurumsal faaliyet başladı.Bu kurumda Yunanca, Sanskritçe,Süryanice ve Farsça gibi dillerden çeviriler yapılmaya başlandı. Abbasi Halifesi Me'mun döneminde Hazinet'ül Hikme büyüyerek bir akademi haline geldi ve Beyt'ül Hikme adını aldı. Burada kitapların korunduğu odalar dışında mütercimler, onların emrinde çalışan kâtipler, yazılan kitapları çoğaltan müstensihler ve kitapları ciltleyen mücellitlerin odaları ile bir de okuma salonu bulunuyordu. Beytü’l-Hikme “sâhib-ü Beytü’l-Hikme” unvanını taşıyan müdür tarafından yönetiliyordu. Bu kurumda sadece tercüme yapılmıyordu.Aynı anda çeşitli bilimsel çalışmalar da yapılıyordu. Böylece 750 yılından 900 yılına kadar ilimde büyük bir gelişme sağlandı.Hatta Antik Yunan eserleri gibi İlk Çağa ait eserlerin pek çoğu bu kurum sayesinde günümüze ulaşabildi.

Okuma Parçası Müslüman İlim Adamları

İlim Adamının İsmi	Doğum-Ölüm	Çalıştığı Alanlar	Keşifleri	Eserleri
Ali Kuşçu	15. yy başı – 1474     Semerkant	Astronom, Matematikçi, Dil bilimci, Kelamcı	Başarılı astronomik ölçümler	Fethiye (astronomi) Muhammediye (Matematik) Şerh-i Zici Uluğ Beğ (astronomi) ve diğer eserler
Gazali (Huccet’ul İslam)	1058-1111 Horasan	İslam Fıkhı,Felsefe,Tasavvuf	Devrindeki dinî tartışmaları çözüme kavuşturmuştur.	İhya-Ulumud-din, El-Munkızu- Mined-Dalal
Cabir Bin Hayyan	721 – 815 Horasan ?	Kimyacı, Eczacı, Hekim, Astronom, Metalurji bilgini, Matematikçi, Filozof	Modern Kimyanın kurucusudur.	Kitâb-ül-Beyân – Kitâb-ül-Hacer Kitâb-ün-Nûr – Kitâb-ül-İzâh Ve diğer eserleri
El-Battani	850(?) – 929 Harran	Astronom, Matematikçi, Fizikçi, Mühendis	Sinüs, kosinüs, tanjant, kotanjant, sekant ve kosekantı gerçek anlamda ilk defa kullanan bilim adamı	Ez-Zîyc (Astronomi), Risâletün fî tahkîk-i akdâr-il ittisâlât (Astronomi) ve diğer eseri
El-Biruni	973 – 1051 İran kökenli Türkistan doğumlu	Astronom, Matematikçi, Geometrici, Coğrafyacı, Tarihçi, Hekim, Eczacı, Yer Bilimci	Astronomi ve coğrafya ölçümleri için usturlap v.b. aletler	El Kanun-ül Mesüdi  Astronomi), Kitâbü’s Saydelefi’t- Tıp (eczacılık)
El-Cezeri	1153-1233 Cizre	Mekanikçi, Mühendis, Matematikçi, Otomat Ustası, Fizikçi	Sibernetik ve robotik aletler	Kitāb fi ma-'rifat al-Hiyal al-handasiyya, Kitâb-ül-Câmi Beyn-el-İlmi vel-Amel-in- Nâfî fî Sınâat-il- Hiyel
El-Farabi (Muallimi  Sani)	870 – 950 Türkistan	Filozof, Siyaset Kuramcı, Müzik Kuramcı	Müzik aletleri: Kanun,Rübap	Kitab’ül Musiki, İhsa’ül Ulûm
El-Harezmi	780 – 850 Türkistan	Matematikçi, Astronom, Coğrafyacı, Tarihçi	Yeryüzünün  Çapı,Nil’in kaynağı,	Zic’ül Harezmi (astronomi) Kitab’ul Muhtasar Fi Hisabil Hind
El-İdrisi	1100 – 1166 Endülüs	Coğrafyacı, Haritacı, Tarihçi, Eczacı, Botanikçi	Ekvator,Kuzey ve Güney Yarımküre, Batı Avrupa Ülkelerinin gerçekçi haritaları	Kitabu Rücari  (Coğrafya)    Kitabu     nüzheti'l –müştak (Coğrafya),   Kitabu'l-memalik (Coğrafya),   el-Kitabü'l-camii li sıfati aştati'n –nebatat  (Tıp ve botanik),
Taberi	838- 923 İran	Tefsir, Kıraat, Hadis, Tarih, Edebiyat, Matematik ve Tıp	Dünya Tarihi yazabilen tarihçilerden	Kur'an-ı Kerim Tefsiri ve Tarih’ul Ümem ve’l Mülük (Dünya Tarihi)
İbn El-Rüşd	1126 – 1198 Endülüs	Felsefe,Tıb,İslam Fıkhı	Güneş Lekelerini İlk gözlemleyen	Makale Fit Mizac  (Felsefe), Tehafütü't Tehafüt  (Felsefe)
İbn Sina	980 – 1037 Buhara	Hekim, Eczacı, Astronom, Filozof, Matematikçi,Farmakolog	İlk mide  ameliyatı,	El Kanun Fı’t-tıp (Tıp Kanunu) ve 200 diğer eser
İbnü’l Heysem	965 – 1040 Basra	Optikçi, Fizikçi, Matematikçi, Astronom, Filozof	Optiği bilim haline getirmiştir.	Kitabü’l Menazir
Kadızade-i Rumi	1359 – 1435   Bursa	Astronom, Matematikçi, İlahiyatçı	Astronomi bilimini hurafelerden uzak şekilde  yapmıştır. Ali  Kuşçu ve Uluğ Bey gibi astronomi bilim insanlarını  yetiştirmiştir.	Şerh el Mülahhas Fi’l Hey’e (astronomi), Muhtasar  Fi’l Hisab (Matematik)
Muhyiddin  Arabi	1165-1240 Endülüs	Felsefe,Din,Tasavvuf	Tasavvufi görüşleri etkili olmuştur.	Fususu’ı Hikem,  Muhederât’ul-Ebr’ar,  Müsameratül-Ahyar Ve diğer eserleri
Ömer Hayyam	1048 – 1131 İran	Matematikçi, Astronom, Coğrafyacı, Geometrici, Filozof, Şair	Çok bilinmeyenli denklemler üzerine çalışmalar, Binom açılımı,	Cebir Risalesi, Rubailer
Piri Reis	1465 – 1554 Karaman	Kartograf, Deniz Bilimci, Amiral, Matematikçi, Astronom	Kapsamlı dünya haritası	Kitab-ı Bahriye (Denizcilik),
Sabuncuoğlu Şerafeddin	1386 – 1468 (?) Amasya	Hekim, Cerrah, Eczacı, Botanikçi	Deneysel tıb	Kitab-ı Cerrahiye-i al Haniye (Tıb), Mücerrabname (Tıb)
İbni Fadlan	877-960 Irak	Diplomasi,Coğrafya	Uluslararası İlişkileri ayrıntılı inceleme	İbn-i Fadlan Seyahatnamesi

Not: Buraya aldığım Müslüman alimlerden sadece bir kısmıdır. Tam liste oldukça uzundur.

İslam Bilim ve Medeniyeti

“Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?
(Zümer, 9
“Çin’de de olsa ilmi arayınız. ”
(Câmiü’s-Sağîr, 1/310)
Genel Tarihî Gelişme
A. İslamiyet , her zaman bilimi teşvik etmiştir.Bu Kur'an-ı Kerim ve Sünnetle sabittir.
B.İlim öğrenmek ,İslamiyette bir ibadettir.Zira Allah'ın gücünü ve hikmetlerini anlamaktır.
C.İslamiyette bilimlere bütüncül bir bakış açısıyla yaklaşılmıştır.Bu durum bilimsel gelişmeyi hızlandırmıştır.
D. Küttab adlı ilk öğretim kurumları Peygamberimiz vaktinden beri uzun süre olmuşlardır.
E.Camiiler ve mescitlerin eğitim işlevleri de ilk devirlerden itibaren var olagelmiştir.
F.Peygamberimizin mescidinin bir kısmı Suffe adıyla medrese işlevi görmüştür.
G.Abbasiler devrinde açılan Beytülhikme İslam dünyasını bilimde dünyanın zirvesine taşımıştır.Beytülhikme bütün dillerden bilimsel eserleri Arapçaya çevirmesinin yanısıra yeni bilimsel çalışmalara da önem vermiştir.
H.İslam dünyasında özel ve resmi kütüphaneler Beytülhikme'nin açılmasından sonra yaygınlaşmıştır.
I.İslam Devleti'nin sınırlarının genişlemesi ,yeni sorunlara çözümler bulunması ihtiyacını ; bu ihtiyaç da yeni bilimleri ve bilimsel faaliyetleri ortaya çıkardı.
İ.İslam medeniyeti, kendisinden önce var olan Yunan, Hint,Sasani,Türk ve benzeri medeniyetleri incelemiş , kendi potasında eriterek yeni bir medeniyet ortaya koymuştur.
J.İslam medeniyeti, haçlı seferleri, fetihler ve Endülüs Emevileri gibi yollarla Avrupa'yı etkileyerek  Avrupa'da rönesans ve reformun oluşmasına zemin hazırlamıştır.
K.Avrupa'yı etkileyen Müslüman bilim insanları ve düşünürler:İmam Gazali, İbn-i Rüşd, İbn-i Sina, Farabi, Kindî, Birûnî, Tûsî, El-Cezeri ve diğerleri



İLİMLERİN SINIFLANDIRILMASI
1. Aklî İlimler
Felsefe,coğrafya,matematik , astronomi v.b. ilimler
2.Naklî İlimler (İslamî İlimler)
Hadis, Fıkıh,Tefsir,Kelâm v.b. ilimler
“Onlar göklerin ve yerin yönetimi üzerinde ve Allah'ın yarattığı şeyler üzerinde düşünmediler mi? (A‘râf 185)

Bilim Adamının İsmi	Doğum-Ölüm	Çalıştığı Alanlar	Keşifleri	Eserleri
Gazali (Huccet’ul İslam)	1058-1111 Horasan	İslam Fıkhı,Felsefe,Tasavvuf	Devrindeki dini tartışmaları çözüme kavuşturdu.	İhya-Ulumud-din, El-Munkızu- Mined-Dalal
El-Cezeri	1153-1233 Cizre	Mekanikçi, Mühendis, Matematikçi, Otomat Ustası, Fizikçi	Sibernetik ve robotik aletler	Kitāb fi ma-'rifat al-Hiyal al-handasiyya, Kitâb-ül-Câmi Beyn-el-İlmi vel-Amel-in- Nâfî fî Sınâat-il- Hiyel
El-Farabi (Muallimi  Sani)	870 – 950 Türkistan	Filozof, Siyaset Kuramcı, Müzik Kuramcı	Müzik aletleri: Kanun, Rübap	Kitab’ül Musiki, İhsa’ül Ulûm
İbn El-Rüşd	1126 – 1198 Endülüs	Felsefe,Tıb,İslam Fıkhı	Güneş lekelerini ilk defa gözlemleyen kişi	Makale Fit Mizac  (Felsefe), Tehafütü't Tehafüt  (Felsefe)
İbn Sina	980 – 1037 Buhara	Hekim, Eczacı, Astronom, Filozof, Matematikçi,Farmakolog	İlk mide  ameliyatı,	El Kanun Fı’t-tıp (Tıp Kanunu) ve 200 diğer eser
İbnü’l Heysem	965 – 1040 Basra	Optikçi, Fizikçi, Matematikçi, Astronom, Filozof	Optiği bilim haline getirmiştir.	Kitabü’l Menazir