İslam Medeniyetinde İlim ve Sanat

"Yaratan Rabb’inin adıyla oku.” 

 ( Alak Suresi 1.Ayet ) 

“İlim Çin'de de olsa ona tâlip olun. Çünkü ilim her Müslümana farzdır.”

 (Beyhakî, Şuabu’l-İman-Beyrut,1410, 2/253). 

 Yukarda da görüldüğü üzere İslamın ilim, eğitim ve öğretime büyük önem vermektedir. 

 1.İslam Medeniyetinde İlim ve Eğitim Kurumları 

 Peygamber efendimiz döneminde mescidin hemen yanında eğitim-öğretim kurumu olarak Suffe" kurulmuştur. Bunun yanında çocukların eğitim öğretimi için küttab adlı kurumlar var olagelmiştir. Emeviler döneminde ilim faaliyetlerine de önem verilmiştir. Hadislerin derlenmesi ve İslam tarihi çalışmalarıyla tıp ilmine özel önem verilmiştir.

 A.Beytülhikme

 Abbasi Halifesi Mansur döneminde "Hazinet'ül Hikme" adıyla ilk kurumsal faaliyet başladı.Bu kurumda Yunanca, Sanskritçe,Süryanice ve Farsça gibi dillerden çeviriler yapılmaya başlandı. Abbasi Halifesi Me'mun döneminde Hazinet'ül Hikme büyüyerek bir akademi haline geldi ve Beyt'ül Hikme adını aldı. Burada kitapların korunduğu odalar dışında mütercimler, onların emrinde çalışan kâtipler, yazılan kitapları çoğaltan müstensihler ve kitapları ciltleyen mücellitlerin odaları ile bir de okuma salonu bulunuyordu. Beytü’l-Hikme “sâhib-ü Beytü’l-Hikme” unvanını taşıyan müdür tarafından yönetiliyordu. Bu kurumda sadece tercüme yapılmıyordu.Aynı anda çeşitli bilimsel çalışmalar da yapılıyordu. Böylece 750 yılından 900 yılına kadar ilimde büyük bir gelişme sağlandı.Hatta Antik Yunan eserleri gibi İlk Çağa ait eserlerin pek çoğu bu kurum sayesinde günümüze ulaşabildi.

Orta Çağ'da Ordu

Orta Çağ'da Devlet ve Toplum

 Orta Çağ (476-1453)

476 Batı Roma İmparatorluğu'nun    yıkılışından 1453'de İstanbul'un fethine kadar geçen çağdır.

Başlıca siyasi olaylar

651 Sasani Devleti'nin yıkılması

711 Vizigot Krallığı'nın yıkılması

1000 İslamiyetin Hindistan'da yayılmaya başlaması

1054 Hristiyanlıktaki Katolik-Ortodoks bölünmesi

1196 Moğol İmparatorluğu'nun kurulması

1215 İngiltere'de Magna Carta'nın ilanı

1227 Moğol İmparatorluğu'nun parçalanması

1295 İngiltere'de parlamenter sisteme geçilmesi

1337-1453 Yüzyıl Savaşları

1347-1351 Avrupa'da Veba Salgını

Orta Çağın Önemli Siyasi Yapıları

A. Siyasi Tarihler

1.Avrupa

Roma imparatorluğu yıkılınca kimler nereleri aldı?

a.Vizigotlar Galya ve İspanya'yı

b.Burgonlar Rhone Vadisini

c.Franklar ve Alamanlar Galya'nın kuzeydoğusunu

d.Vandallar Kartaca merkezli olarak Kuzeybatı Afrika'yı 

Bu barbar kavimler birbirleriyle de mücadele ettiler. 

Franklar  Fransa'da devlet kurdular.

İLK ÇAĞDA BİLİM

1.Bilim,insanlığın ortak mirasının ürünüdür Bu demektir ki sadece bir medeniyete ait değildir.
2. İnsanların günlük ihtiyaçlarının karşılanması sonucu bilim ve teknik gelişmiştir.
3. Astronomi,coğrafya, tıb ve benzeri bilimler gözlem yöntemiyle gelişmişlerdir.
4.Tarım yapılırken mevsimlerin gözlenmesi ihtiyacının doğması astronominin gelişmesini sağlamıştır.
( Nitekim bunun için Mezopotamyada Zigguratlarda gözlem yapılmıştır.)
5.Tarımda  arazi sınırlarının belirlenmesi ve ürünlerin ölçülmesi ihtiyacı matematiğin gelişmesini sağlamıştır.
6.Ölümsüzlük ve uzun yaşama arzusu  tıp biliminin gelişmesini sağlamıştır.
7.Coğrafya, matematik ve tarihle iç içe gelişmiştir.
Strabon, “Coğrafya” adlı kitabı yazmıştır.

 

Türk -İslam Tarihinde Siyasi Gelişmeler

İLK ÇAĞDA BAŞLICA MEDENİYET HAVZALARI

1.Mezopotamya
A. Genel olarak:Ulaşım, mimarlık, madencilik, çömlekçilik, dokumacılık, çiftçilik , kanal yapımında, tarım,matematik ve geometride gelişmişlerdir.
B.Sümerler: Çivi Yazısı icadı,Zigguratlar, astronomi ve ilk yazılı kanunlar.
C.Babiller: mimari,Hammurabi Kanunları.
D.Asurlular: ticarî koloniler,Anadolu'ya yazı ve tarihî çağların getirilmesi.
2.İran
A.Satraplık denilen eyalet sistemi.
B.Posta teşkilatı.
C.Kral yolu ( Sardes'ten  Sus'a kadar).
3.Hint
A.Matematikte sıfırı (0) keşfettiler. Ancak sayı olarak kabul etmediler.
4.Çin
A.Barut,pusula,kağıt,matbaa aletleri.
B.Güneş lekeleri
C.Geleneksel tıbb( akupunktur v.b.)
5.Ege Yunan
A.Seçim,cumhuriyet ve demokrasi.
B.Botanik, zooloji ilimlerinin temeli
C.Miletli  Thales (Tales) ve Pythagoras (Pisagor); matematik, astronomi  ve felsefe alanında çalışma
6.Anadolu 
A.Hititler: Pankuş Meclisi,Tavananna Kraliçesi,Hitit kanunları ( Özellikle Kadın hakları alanında),Anallar( Tarafsız Tarihçilik).
B.Lidyalılar: İlk Madeni Para
C.Frigler:Tarım,dokumacılık ( özellikle Tapates adlı halı ve kilimler)
D.Urartular:Taş İşçiliği,Madencilik
7.Mısır 
A.Geometri,piramitler,mimarî,astronomi,güneş takvimi ve tıp
8.Doğu Akdeniz
A.Fenikeliler: Kolonicilik , ekonomik ve kültürel etkileşim,gemicilik,ticaret,Fenike Alfabesi.
B.İbraniler: Tek Tanrılı Din.

Türkiye Selçukluları'nda Kültür ve Medeniyet

A.Boylardan  Devlete Türkiye Selçuklu Devleti'nin Oluşma Süreci

1.Türk toplum ve devlet yapısı yukardaki şekilde oluşmaktaydı. 

2.Selçuk Bey, böyle teşkilatlanmış Oğuz Yabgu Devleti'nde subaşı (komutan) bir anlaşmazlıkla ordan ayrıldı Selçuk Oğuzları. Cent Şehrine geldiler ve burada Müslüman oldular.

3.Torunları  Tuğrul ve Çağrı Beyler vaktinde bağımsız Selçuklu Devleti kuruldu.

4.Onlardan sonra Alp Arslan vaktinde Anadolu Türk yurdu yapıldı. 

5.Bunun sonucunda Türkiye Selçuklu Devleti kuruldu.

Oğuzların Türkiye Selçuklu'ya kadar giden  tarihî süreci:

Kök Türk -->Uygurlar --> Oğuz Yabgu--> Büyük Selçuklu-->Türkiye Selçuklu

Türklerin Anadolu'da  devletleşmesini  etkileyen faktörler:
1.Bizansın otorite kaybı
2.Anadolu'daki  dinî ve sosyal belirsizlikler
3.Anadolu halkının güven ihtiyacı
4.Türklerin teşkilatçı yapısı

B.Devlet Yönetimi

1. Türkiye Selçuklu Devleti’nin başında Selçuklu soyundan gelen sultan,keyhüsrev vb.  unvanlar verilen bir hükümdar bulunurdu. 
2. Türk devletlerinde görülen “Ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır.” anlayışı Selçuklularda da devam etmiştir. 
3. Devlet meseleleri “Büyük Divan”da (saltanat divanı) görüşülürdü. 
4. Selçuklulardaki Atabeylik sistemi devam etmiştir.
5. Pervane  ( Arazi işleriyle ilgili üst düzey memur) ve naibi saltanat ( sultan vekili) görevlileri, Türkiye Selçuklu Devleti teşkilatını Büyük Selçuklu Devlet teşkilatından ayıran temel noktadır. Bunlar dışında sonra oluşan  ,öncekinin bir devamıdır.
6. Eyaletleri emir (askerî vali) yönetirdi. Sınır bölgelerinde Uç Teşkilatı( Beyleri) vardı. Güvenlik   sorumlusu , subaşılardır.

C.Ordu

Anadolu Selçuklu Devleti’nde ordu beşe ayrılmıştı:

1. Hassa Ordusu: Hükümdarın yanında bulunan ve maaşlı olan , Gulamhaneden gelen askerlerdir. 
2. İktâ Ordusu: Türkiye Selçuklu Devleti’nin  ikta sistemiyle oluşturdğu atlı ordusudur. 
3. Türkmenler (Uç Askerleri): Genelde sınır boylarında bulunur ve sınırları korurlardı.
4. Bağlı beylik kuvvetleri
5. Deniz kuvvetleri ( donanma) .  Komutanlarına  Reisü'l -Bahr denilmiştir.

6.Ücretli Askerler: Cerahorlar adı verilen askerler

D.Toplum

1.Türkiye Selçuklu hakimiyetiyle birlikte Anadolu Bizansın istikrarsızlığından sonra bir huzur ve güven ortamı doğmuştur. 
2.İmar, iskan, tarım ve ticaret faaliyetleri yapılmıştır.

3.Halk üçe ayrılır resmî tasnifte: 
A.Şehirliler :Esnaf,zanaatkârlar,ilmiye sınıfı,memurlar ve askerler.
B.Köylüler
C.Konar-göçerler:Yerleşik hayata geçirilmeye çalışılmışlardır. 

E.Ekonomik Hayat
 a.Tarım
 1.Su kanalları yaptırılmıştır. 
 2.İkta sistemi yaygınlaştırılmıştır.
 3.Tarım ve hayvancılığa üretim ve ihraçta öncülük edilmiştir.
b.Ticaret 
   1.Sinop,Samsun,Antalya gibi liman şehirlerinin fethinden sonra deniz ticaretine önem verildi.
    2.Kervansaraylar yapıldı.
    3.Gümrük kolaylığı sağlandı.
    4. Bir tür sigortacılık sistemi kurdular.
 c.Sanayii
     Dericilik,dokuma,madencilik ve silah üretimi yapılırdı.
 F.Bilim
  1. Medreseler  kuruldu.
  2.Kütüphaneler kuruldu.
  3.Darüşşifalar kuruldu.1205'te Türkiye Selçukluları döneminin ilk darüşşifası olan Gevher Nesibe Darüşşifası kuruldu.

 G.Kültür
1.Yetişen kişiler:Mevlana,Muhyiddini Arabi,Necmeddin Razi,Yunus Emre,İbn-i Bibi
2.Mimarî Eserler:Konya Alaeddin Camii,Karatay Mescidi,Döner Kümbet v.b. pekçok eser.
3.Süsleme Sanatları:Kabartma,minyatür,oymacılık ve çinicilik. Çiftbaşlı Kartal sembolü ( Selçuklu Sembolü)  sıkça kullanılmıştır.
4.Müzik:Mevlevî ve ahî zaviyelerinde tasavvuf müziği ve  Sultanlar için çalınan bando vardı.

TARİH ÖĞRENMENİN YARARLARI

1. Milletlerarası ilişkileri aydınlatır ve bunların düzenlenmesine yardımcı olur. Devletlerarası anlaşmazlıkların barış yolu ile çözümlenmesine katkıda bulunur.
2. Vatan ve millet sevgisini artırır. Milli birlik ve bütünlük duygusunun gelişmesine katkıda bulunur.
3. İnsanların  analizlerinin ve düşüncelerinin gelişmesine katkıda bulunur.
4. Bir millet, tarihinin dünya tarihindeki yerine bakarak, karşılaştığı sorunların çözümünde yeni yorumlar geliştirebilir.

Günün kavramı 
Anakronizm:  
Türk Dil Kurumuna göre “tarihlendirmede yanılgı içerisinde bulunma” demek olan anakronizm, bir olayın tarihi ve çağı üzerinde yanılma, tarih ve çağları birbirine karıştırma şeklinde tanımlanmaktadır. 

   Misal 1: 1308 yılında yıkılan Türkiye Selçuklu Devleti vaktinde olan Babailer isyanını 1789 'da olan Fransız İhtilalinden sonra dünyaya   yayılan kavramlarla açıklamak.  

    Misal 2 :  Köleliğin son derece yaygın olduğu ve her ülkede köleliğin olduğu bir dünyada herhangi bir devleti veya toplumu köleliğin varlığı dolayısıyla suçlamak.      

    

TARİHÎ OLAYLARIN DEĞİŞEBİLİR ÖZELLİĞİ

      Tarih mutlak doğru bilgilerden oluşmaz. Yeni belgeler ortaya çıktıkça tarih yeniden değerlendirilmelidir. Bulunacak her yeni kaynak (belge) bu bilgileri güçlendirebilir veya değişikliğe uğratabilir.

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1040-1157)

Bağımsız olduğu

 yer: Horasan.
Kurucusu: Selçuk Bey.
Bağımsızlığı Sağlayan : Tuğrul Bey.
Selçuklular, Oğuzların Üçok kolunun Kınık boyundandır.
Büyük Selçuklu Devleti’ne, bu boydan olan Selçuk Bey adını verdi.
Selçuk Bey, Oğuzlar Devleti’nde subaşı iken, Oğuz Devleti’nin hükümdarı ile arasında çıkan anlaşmazlık yüzünden kendisine bağlı ordularla güneye inerek Seyhun ırmağı yakınlarındaki Cent şehrine yerleşti (930-935).
Selçuk Bey:
 1.Cent şehrinde İslamiyet’i kabul etti. 
 2.Bir çok Türk boyunu yönetimi altına aldı. 
 3.Samanoğulları ile Karahanlılar arasındaki savaşta, daha güçsüz olan Samanoğullarına yardım etti. Karşılığında toprak aldı. 

Arslan Yabgu: 

1. Selçuk Bey’in ölümünden sonra yerine oğlu Arslan Yabgu geçti. 
2. Selçukluların güçlenmesini istemeyen Gazneli Mahmut, Arslan Yabgu’yu tutuklattı ve hapsetti.

Tuğrul ve Çağrı Beyler:

1. Tuğrul ve Çağrı beyler, iki kardeş olarak toprakları parçalamadan aralarında iş bölümü yaparak ülkeyi idare ettiler. 
2.  Gaznelilerle başarılı savaşlar yaptılar. 
3.  Horasan’ın önemli şehirlerinden biri olan Nişabur’u aldılar (1038).

 1.  Dandanakan Savaşı (1040):

Selçuklular ile Gazneliler arasında yapıldı. 

   Sebepleri: 

1. Gazneliler’in Selçukluları Horasan’dan çıkarmak istemeleri.
2. Selçukluların kendilerine yurt arayışı içinde olmaları.

  Sonuçları:

1. Gazneliler yenilgiye uğratıldı ve yıkılma sürecine girdi.
2. Selçuklular büyük bir zafer kazandı. Horasan ve İran toprakları Selçukluların eline geçti.
3. Büyük Selçuklu Devleti kuruldu (1040).
4. Tuğrul Bey sultan ilan edildi. Devleti Çağrı Bey ile birlikte yönetti.
5. Rey şehri alınarak başkent yapıldı.
6. Selçukluların İslam dünyasındaki otoritesi arttı.

* Abbasi halifesinin, Şii Büveyhoğullarının baskılarına karşı Selçuklulardan yardım istemesi üzerine Tuğrul Bey, Bağdat Seferine çıkarak 1055 Abbasileri Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtardı. Böylece İslam dünyasının koruyuculuğu Selçukluların eline geçti. Bu olaydan sonra İslam Dünyasının dini lideri Abbasiler, siyasi lideri de Selçuklular oldu. 

    Bizans üzerine sefere çıkılarak Doğu Anadolu’da başarılı savaşlar yapıldı. Bir çok şehir alındı (Erzurum, Kemah, Malatya, Sivas).

    2.Pasinler Savaşı (1048):

• Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapılı.
• Gürcüler Bizanslılara yardım etti. 

  Sebepleri:
1.Dandanakan Savaşı’ndan sonra Selçuklular’ın batı yönünde ilerlemeleri.
2.Bizanslıların, Türklerin Anadolu’ya girmelerini engellemek istemeleri.

   Sonuçları:

1. Bizanslılar yenildi ve Selçukluları Resmen tanıdı.
2. Doğu Anadolu, Selçukluların denetimine girmeye başladı. Van’dan Trabzon’a kadar olan topraklar Selçuklular’ın eline geçti.
3. Gürcü Kralı Liparit, Selçuklulara esir düştü.
4. Pasinler (Hasankale) Savaşı, Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapılan ilk savaştır. 

Alp Arslan (1063-1072):

1. Önce iç işlerini düzeltti. Çıkan ayaklanmaları bastırdı. 
2. Bizans İmparatorluğuna savaş açıldı. Gürcistan, Ani Kalesi ve Kars alındı. 
3. Alp Arslan, komutanlarını Anadolu’nun fethi ile görevlendirdi. 
4. Türk akıncıları Akdeniz kıyılarına kadar ilerlediler.

   Malazgirt Savaşı (26 Ağustos 1071):

Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapıldı. 

  Sebebi: 

1. Bizans’ın, Anadolu’ya yapılan Türk akınlarını önlemek  istemesi
2. Doğu Anadolu’da gittikçe güçlenen Selçuklu egemenliğine karşı koymak istemesi

Gelişmesi:

1. Savaş, Malazgirt ile Ahlat arasındaki Malazgirt ovasında başladı.
2. Selçuklu kuvvetleri üçe bölündü.
3. Alp Arslan sahte geri çekilme planı uygulayarak Bizans ordusunu merkezden ayırdı.
4. Bu sırada Bizans ordusunda bulunan Peçenek ve Uzlar, Selçuklu tarafına geçtiler. Pusuya yatan Türk askerlerinin seri hücumu ile Bizans ordusu büyük bir yenilgiye uğradı.
5. Ancak savaşın kazanılmasında ordunun manevi gücünün yüksek olması, iyi teşkilatlanması ve Alp Arslan gibi yetenekli, güçlü bir hükümdar tarafından yönetilmesinin de büyük katkısı vardır.

Sonuçları:

1) Bizans İmparatoru Romen Diyojen komutasındaki ordu savaşı kaybetti.
2) Savaşta, Bizans ordusunda paralı askerlik yapan Oğuzlar ve Peçeneklerin yardımları da belirleyici rol oynadı.
3) Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı.
4) Türkler fazla bir direnişle karşılaşmadan Marmara kıyılarına kadar ilerlediler.
5) Bugünkü Türkiye’nin temelleri atıldı.
6) Anadolu’da gücü kaybolan Bizans, Balkanlara çekildi.
7) İslam dünyası üzerindeki Bizans baskıları kayboldu.
8) Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde ilk Türk beylikleri kuruldu.
Not: Alparslan, Anadolu’yu komutanlarına ikta olarak verdi. Bu olay, Anadolu’da beyliklerin kurulmasına neden oldu.

Melikşah (1072-1092):

1. Ege Denizine ve boğazlara kadar bütün Anadolu alındı.
2. Devletin sınırları; doğuda Tanrı dağları ve Seyhun ırmağından batıda Akdeniz kıyılarına, kuzeyde Kafkas dağlarından güneyde Basra körfezine kadar genişletildi.
3. Vezir Nizamülmülk’ün uyguladığı kanun ve metotlarla devlet işleri çok düzenli olarak yürütüldü.
4. Başkent, Rey’den İsfahan’a taşındı.
5. Selçukluların en parlak dönemidir.
6. Melikşah’ın ölümünden sonra oğulları arasında taht kavgaları başladı ve ülkede ayaklanmalar çıktı.

Sultan Sencer (1118-1157):

1. Merv şehri başkent yapıldı.
2. Gaznelilerden Gazne şehri, Karahanlılardan Maveraünnehir alındı.
3. Karahitaylılarla yapılan Katvan Savaşı’nda Selçuklular yenilgiye uğradı (1141). Maveraünnehir elden çıktı.
4. Bundan sonra ayaklanan Oğuzlar üzerine gidildi. Fakat Sultan Sencer esir düştü. Bir süre sonra 1157’de öldü.
5. Sultan Sencer’in ölümüyle Büyük Selçuklu Devleti yıkıldı (1157).

Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılma Sebepleri:

1. Ülkenin hanedan üyeleri arasında paylaştırılması ve taht kavgaları.
2. Atabeylerin, merkezi otoritenin zayıflamasıyla bağımsızlıklarını ilan etmeleri.
3. Türkmenlerin küstürülmesi.
4. Abbasilerin, eski güçlerine kovuşmak için Selçuklular aleyhine çalışmaları.
5. Katvan Savaşı’nın yıkıcı etkisi
6. Batınilerin yıkıcı çalışmaları

Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılmasından

 Sonra Kurulan Devletler

1. Suriye Selçukluları
2. Horasan Selçukluları
3. Kirman Selçukluları
4. Irak Selçukluları
5.  Türkiye (Anadolu) Selçukluları

DEVLET YÖNETİMİ

Selçuklu Devlet Yönetimi  Türk Devlet Geleneğiyle birlikte Abbasiler, Sâmânoğulları, Gazneliler ve Karahanlılar devlet sistemlerinden yararlanarak oluşturdukları bir devlet sistemi olup Türk-İslâm  Devlet geleneğinin en üst zirve noktasını temsil eder. Selçuklulardan sonra gelen bütün Türk-İslâm Devletleri  Selçuklu Devlet Sistemini kendilerine örnek almışlardır.

 Selçuklularda, ülke hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılırdı. Ülkeyi yönetme yetkisinin Allah  tarafından verildiğine inanılırdı. 

Selçuklu devletinden ülkenin hükümdarın ve ailesinin ortak malı sayılması sık sık taht kavgalarına yol açardı. Şehzadeler/ Melikler eyaletlere atabeyler nezaretinde yetiştirilmek üzere melik olarak atanırlardı. Buradaki amaç hükümdar çocuklarının yönetim tecrübesi kazanmasıdır.
Selçuklu Devletinde devlet işleri Divan-ı Saltanatta (Büyük Divan) görüşülürdü. Eğer divanda herhangi bir karar alınacaksa bu kararlar sadece Sultan onaylarsa geçerli olurdu. Sultan olmadığı zaman Büyük Divana vezir başkanlık etmekteydi.
Divan-ı İstifa: Maliye ve ekonomi işleri ile ilgilenen birimdir. Müstevfi başkanlığında toplanır.
Divan-ı İşraf: Askeri ve hukuk işleri dışında kalan diğer işleri denetlemekle görevi olan birimdir. Müşrif başkanlığında toplanır.
Divan-ı Arz: Ülkenin asker ve ordu işlerini yürütmekle görevli olan birimdir. Ariz başkanlığında toplanır.
Divan-ı Tuğra: Devletin iç ve dış yazı işlerini yürütmekle görevli olan birimdir.
Büyük Selçuklu Devletinde halkın dilek ve şikayetlerinin dinlendiği ve hukuk işlerine bakıldığı sultan başkanlığında toplanan divana Divan-ı Mezalim adı verilmekteydi.
Büyük Selçuklu Devletinde hükümdarlık alametleri hutbe okutmak, para bastırmak, taht, bayrak, çetr, asa, hilat, nevbet, tuğ ve tuğradır. Halife tarafından onaylanan Hükümdarlar adına hutbe okunurdu.
Hükümdarlar sınırsız yetkiye sahip değillerdi. Törelere ve İslamiyet’e uygun hareket etmek zorunda olan hükümdarların çocukları da vilayetlere yönetici olarak gönderilmekteydi.

İslamiyetin Türk Devlet ve Toplum Yapısına Etkisi

1.Karahanlılar döneminde Türk-İslam  medeniyetinin temelleri  atılmıştır.
2.Gazneliler , İslami dönem Türk devlet teşkilatının aktarılmasına köprü  oldular.
3.İslamiyetten sonra eskiden kullanılan  "il" yerine "devlet" ve "mülk" kelimeleri kullanılmaya başlanmıştır.
4.Türk Cihan hakimiyeti mefkuresi, cihat anlayışına dönüşmüştür.
5."Kut"  anlayışı yerini   " Allah'ın nasibi veya takdiri" ne bırakmıştır.
6.Hükümdar ünvanları olarak önce Karahanlılarda "Buğra Han" ve " İlig Han" , Gaznelilerden itibaren ise "emir" veya " sultan" gibi isim veya lakaplar  kullanılmıştır.
      Not: Sultan ünvanını ilk kullanan Gazneli Mahmut'tur.
7.Hükümdarlığın halifece onaylanması,halife adına hutbe okutulması ve  paraların üzerine halifenin isminin yazılması İslami dönemle birlikte gelen değişikliklerdendir.
   8.Hükümdarlar tıraz adı verilen süslemeli elbiseler giymeye başladılar.
   9.Hükümdarlardan sonra en yetkili kişi vezirdir( Karahanlılar'da "yuğruş"; Gazneliler'de "hace").
  10.Divan kurumu oluşmuştur .
  11.Örfi ve Şer'i hukuk olarak iki hukuk vardır.
  12.İkili devlet teşkilatı Karahanlılardan sonra uygulamadan kaldırılmıştır.
  13.Türk milleti topyekûn Müslüman olmakla, kendi içinde ve diğer İslam milletleriyle kültür birliğini kazanmış oldular.

14.Türkler,  yerleşik hayata genelde İslâmiyeti benimsedikten sonra geçmişlerdir.

15.Türkler,İslâmiyeti benimsedikten sonra uzun soluklu devletler kurabilmişlerdir

Gazneliler Devleti

Hakimiyet Sahası: Afganistan, Hindistan ve İran.
Kurucusu: Alp Tigin
Başkenti: Gazne
Tarih: 963-1187

1.  Devletin en parlak dönemini yaşatan Gazneli Mahmut döneminde devlet en geniş sınırlara ulaştı.
2.  Gazneli Mahmut Hindistan’a 17 sefer yaptı. Bu seferler sonucunda İslamiyet Hindistan’a yayıldı.
3.  Abbasi halifeliğini Şii Büveyh oğullarının baskısından kurtardı. Halife, Gazneli Mahmut’a “Sultan” unvanını verdi.
4.  Gazne Devleti, 1187 yılında Gurlular (Afganlı bir millet) tarafından yıkıldı.

Gaznelilerin Yıkılış Sebepleri:
A.Selçuklularla yapılan Dandanakan Savaşından sonra devletin zayıflamaya başlaması.
B.Ülkede iç karışıklıkların çıkması.

Karahanlılar (840 - 1212)

Uygur Devleti'nin yıkılmasından sonra Karluk, Yağma,Çiğil ve Tuhsi Türkleri tarafından Türkistan'da kurulmuştur. 
Kurucusu:Bilge Kül Kadir Han
1.  932 yılında Satuk Buğra Han  Abdülkerim adını alarak müslüman oldu.Onun devrinde İslamiyet resmi din kabul edildi.
-->2.Orta Asya'da kurulan ilk Türk-İslam devletidir.  
-->3.İlk Türk İslam eserleri bu dönemde verilmiştir.
4.Yusuf Kadir Han döneminde de en parlak dönemini yaşamıştır. 
5.Taht kavgaları sonucu Doğu Karahanlılar ve Batı Karahanlılar diye ikiye ayrıldılar (1046). Doğu Karahanlılar 1130'da Karahıtaylar; Batı Karahanlılar ise 1211'de Harzemşahlar tarafından yıkıldılar.

TÜRKLERİN İSLAMİYETİ KABULÜ

Türk-İslam Tarihindeki Başlıca Siyasî Gelişmeler

751   Talas Savaşı

840   Karahanlı Devleti'nin Kuruluşu

963   Gazneli Devleti'nin Kuruluşu

1040 Büyük Selçuklu Devleti'nin Kuruluşu

         Dandanakan Savaşı

1048 Pasinler Muharebesi

1071 Malazgirt Muharebesi

1077  Türkiye Selçuklu Devleti'nin Kurulması

1097 Harzemşahlar Devleti'nin Kurulması

1157 Büyük Selçuklu Devleti'nin Yıkılması

1187 Gazneli Devleti'nin Yıkılması

1212 Karahanlı Devleti'nin Yıkılması

1230 Harzemşahlar Devleti'nin Yıkılması

Anahtar Kelimeler: Benzerlik,dostluk,Talas
TÜRKLERİN İSLÂMİYETİ KABULÜNÜN NEDENLERİ

1-Eski Türk dini ile İslamiyet arasındaki benzerlik: a-Tek tanrı inancı b-Ahiret inancı 
  c-Hac ve kurban ibadetlerine benzer ibadetlerin varlığı 
2-Türklerde aile kavramına ,namusa,temizliğe verilen önem ile İslamiyetin değerler sisteminin benzeşmesi.
3. İslamiyetteki cihat ve gaza anlayışı ile  Türk-Cihan hakimiyeti düşüncesinin benzeşmesi. 
4-Eski Türk toplumunda sosyal sınıflar olmadığı gibi İslam dininde de böyle bir ayrımın yapılmaması ve  böylece iki  toplumsal düşüncede de halkın refah ve mutluluğunun gözetilmesi.
5-Talas Savaşıyla birlikte Müslüman Araplarla  Türkler arasında başlayan dostluk 
                                   *

Anahtar Kelimeler: Yayma,Birlik,Koruma,Nizamiye Medresesi,İlim İnsanları
TÜRKLERİN İSLÂMİYETE  HİZMETLERİ

1. İslamiyet’in Orta Asya’dan Balkanlara  kadar  yeni alanlara  yayılması.
2.Müslümanlar arasındaki anlaşmazlık ve iç çekişmelerin sona erdirilmesi ve siyasi birliğin sağlanması.
3. Abbasi Halifesi’ni Şii baskılarına karşı koruyarak halifeliğin devamını sağlamak.
4. İslam aleminin kuzeyindeki en büyük tehlike olan Bizans Devleti’ne karşı İslam alemini savunmak
5. İslam alemini Haçlı Seferleri’ne karşı savunmak.
6.Bilim  ve sanat adamlarının yetişmesine zemin hazırlamak
 Not:Büyük Selçuklular zamanında vezir Nizamülmük’ün katkılarıyla medrese sistemi daha da geliştirilerek eğitime farklı bir bakış açısı kazandırdılar. Medreseler yüzyıllar boyunca Türk – İslam medeniyetinin gelişerek devamını sağlamıştır. Bağdat’ta kurulan Nizamiye Medresesi dünyadaki ilk üniversitedir.

Talas Savaşı (751)

Nedenleri:

1)Çinlilerin Orta Asyaya  egemen olmak istemesi
2)Türkler ve Müslümanların Çinin Orta Asya'ya hakim olmasını istememesi

Çinliler ile Araplar arasında Talas Savaşı meydana gelmiştir (751). Talas Savaşında Karluk Türkleri Müslümanları destekleyince Talas Savaşı Türkler ve Müslüman Arapların zaferiyle sonuçlanmıştır.
 Sonuçları:
1) Orta Asya, İslam devletinin egemenliği altına girdi.
2) Orta Asya Çin egemenliğine girmekten kurtuldu.
3) Türk-Müslüman Arap dostluğunun başlangıcı oldu.
4)Türkler arasında İslamiyet yayılmaya başladı.
5) Kağıt, matbaa, barut ve pusula gibi teknik buluşlar İslam dünyasında yayılmaya başladı.

Türklerin İslamiyeti Kabulü Süreci

Türkler ile Müslüman Araplar arasında ilk temas Hz.Ömer döneminde Sasanilerin yıkılmasından sonra başladı.

Emeviler döneminde uygulanan İslama aykırı baskıcı ve ırkçı politikalar Türklerin İslama girmelerini geciktirmiştir. Bu dönemde Halife Ömer Bin Abdülaziz'in İslama uygun olarak yaptığı uygulamalar sonucu Türkler İslama girmeye başladılar. Onun ölümünden sonra eski politikalarına dönen Emeviler döneminde Türklerdeki İslamlaşma durmaya başladı.

Abbasilerin iktidara geçme mücadelelerinde Türkler de Abbasilere yardım edince Türklerle Müslüman Araplar arasındaki ilişkiler düzelmeye başladı.

751 yılındaki Talas Savaşı'nda başlayan silah arkadaşlığı Türkler ile Müslümanlar arasındaki dostluğu geliştirip pekiştirince Türkler arasında topluluklar halinde Müslüman olmalar başladı. Özellikle Karahanlı Hükümdarı Abdülkerim Satuk Buğra Han'ın Türkler arasında İslamiyetin yayılmasına çok büyük katkıları olmuştur.

Bu dönemde Türkler arasında İslamiyet şu yollarla yayılmıştır:

a)Abbasi halifelerinin gönderdiği davetçi elçiler

b)Dürüstçe Ticaret yapan Müslüman Tüccarlar ve beraberlerinde gelen İslam alimlerinin çalışmaları

c)Sınır boylarında kurulan Camii, medrese ve mescidlerdeki gazilerin ve sufilerin çalışmaları

d)Mutasavvıfların çalışmaları

1. Talas Savaşından sonra Oğuzların kitleler halinde Müslümanlaşması

2.Kabil, Gazne ve Gur Bölgesindeki Halaç Türklerinin Müslümanlaşması

3. 920 yılında Abdülkerim Satuk Buğra Han ve onu takiben Karluk, Yağma ve Çiğil Türklerinin  binlerce kitleler halinde Müslümanlaşması.

İslamiyeti kabul eden İlk Büyük Türk Devleti olmuşlardır.

4. 920 yılında İtil Bulgar Hanı Almuş Hanı takiben İtil Bulgarlarının Müslümanlaşması. İslamiyeti kabul eden ilk Türk Devleti olmalarını sağlamıştır.

Dünyada İslamiyetin Yayılması

İranlılar ( Sasaniler/Acemler) Dört Halife döneminde İranın fethinden sonra  Müslüman Araplardan İslamı görerek, onlarla akrabalık kurarak ve İslam Devleti'nin devlet yönetiminde yer alarak İslamı benimsediler.

Kuzey Afrika'da Berberiler Müslüman Araplardan İslamı görerek ve İslamın  camiiler, medreseler v.b.leri yoluyla kendilerine güzelce anlatılmasıyla İslamı benimsediler. Berberilerin zayıf bir kültürel yapıları olduğu için zamanla Araplaştılar.

Ortadoğuda yaşayan bir diğer toplum olan Kürtler de bölgedeki diğer Müslüman olmuş toplumlar gibi dört halife döneminde Müslümanlığı görüp severek Müslüman oldular.

Okuma Parçası Müslüman İlim Adamları

İlim Adamının İsmi	Doğum-Ölüm	Çalıştığı Alanlar	Keşifleri	Eserleri
Ali Kuşçu	15. yy başı – 1474     Semerkant	Astronom, Matematikçi, Dil bilimci, Kelamcı	Başarılı astronomik ölçümler	Fethiye (astronomi) Muhammediye (Matematik) Şerh-i Zici Uluğ Beğ (astronomi) ve diğer eserler
Gazali (Huccet’ul İslam)	1058-1111 Horasan	İslam Fıkhı,Felsefe,Tasavvuf	Devrindeki dinî tartışmaları çözüme kavuşturmuştur.	İhya-Ulumud-din, El-Munkızu- Mined-Dalal
Cabir Bin Hayyan	721 – 815 Horasan ?	Kimyacı, Eczacı, Hekim, Astronom, Metalurji bilgini, Matematikçi, Filozof	Modern Kimyanın kurucusudur.	Kitâb-ül-Beyân – Kitâb-ül-Hacer Kitâb-ün-Nûr – Kitâb-ül-İzâh Ve diğer eserleri
El-Battani	850(?) – 929 Harran	Astronom, Matematikçi, Fizikçi, Mühendis	Sinüs, kosinüs, tanjant, kotanjant, sekant ve kosekantı gerçek anlamda ilk defa kullanan bilim adamı	Ez-Zîyc (Astronomi), Risâletün fî tahkîk-i akdâr-il ittisâlât (Astronomi) ve diğer eseri
El-Biruni	973 – 1051 İran kökenli Türkistan doğumlu	Astronom, Matematikçi, Geometrici, Coğrafyacı, Tarihçi, Hekim, Eczacı, Yer Bilimci	Astronomi ve coğrafya ölçümleri için usturlap v.b. aletler	El Kanun-ül Mesüdi  Astronomi), Kitâbü’s Saydelefi’t- Tıp (eczacılık)
El-Cezeri	1153-1233 Cizre	Mekanikçi, Mühendis, Matematikçi, Otomat Ustası, Fizikçi	Sibernetik ve robotik aletler	Kitāb fi ma-'rifat al-Hiyal al-handasiyya, Kitâb-ül-Câmi Beyn-el-İlmi vel-Amel-in- Nâfî fî Sınâat-il- Hiyel
El-Farabi (Muallimi  Sani)	870 – 950 Türkistan	Filozof, Siyaset Kuramcı, Müzik Kuramcı	Müzik aletleri: Kanun,Rübap	Kitab’ül Musiki, İhsa’ül Ulûm
El-Harezmi	780 – 850 Türkistan	Matematikçi, Astronom, Coğrafyacı, Tarihçi	Yeryüzünün  Çapı,Nil’in kaynağı,	Zic’ül Harezmi (astronomi) Kitab’ul Muhtasar Fi Hisabil Hind
El-İdrisi	1100 – 1166 Endülüs	Coğrafyacı, Haritacı, Tarihçi, Eczacı, Botanikçi	Ekvator,Kuzey ve Güney Yarımküre, Batı Avrupa Ülkelerinin gerçekçi haritaları	Kitabu Rücari  (Coğrafya)    Kitabu     nüzheti'l –müştak (Coğrafya),   Kitabu'l-memalik (Coğrafya),   el-Kitabü'l-camii li sıfati aştati'n –nebatat  (Tıp ve botanik),
Taberi	838- 923 İran	Tefsir, Kıraat, Hadis, Tarih, Edebiyat, Matematik ve Tıp	Dünya Tarihi yazabilen tarihçilerden	Kur'an-ı Kerim Tefsiri ve Tarih’ul Ümem ve’l Mülük (Dünya Tarihi)
İbn El-Rüşd	1126 – 1198 Endülüs	Felsefe,Tıb,İslam Fıkhı	Güneş Lekelerini İlk gözlemleyen	Makale Fit Mizac  (Felsefe), Tehafütü't Tehafüt  (Felsefe)
İbn Sina	980 – 1037 Buhara	Hekim, Eczacı, Astronom, Filozof, Matematikçi,Farmakolog	İlk mide  ameliyatı,	El Kanun Fı’t-tıp (Tıp Kanunu) ve 200 diğer eser
İbnü’l Heysem	965 – 1040 Basra	Optikçi, Fizikçi, Matematikçi, Astronom, Filozof	Optiği bilim haline getirmiştir.	Kitabü’l Menazir
Kadızade-i Rumi	1359 – 1435   Bursa	Astronom, Matematikçi, İlahiyatçı	Astronomi bilimini hurafelerden uzak şekilde  yapmıştır. Ali  Kuşçu ve Uluğ Bey gibi astronomi bilim insanlarını  yetiştirmiştir.	Şerh el Mülahhas Fi’l Hey’e (astronomi), Muhtasar  Fi’l Hisab (Matematik)
Muhyiddin  Arabi	1165-1240 Endülüs	Felsefe,Din,Tasavvuf	Tasavvufi görüşleri etkili olmuştur.	Fususu’ı Hikem,  Muhederât’ul-Ebr’ar,  Müsameratül-Ahyar Ve diğer eserleri
Ömer Hayyam	1048 – 1131 İran	Matematikçi, Astronom, Coğrafyacı, Geometrici, Filozof, Şair	Çok bilinmeyenli denklemler üzerine çalışmalar, Binom açılımı,	Cebir Risalesi, Rubailer
Piri Reis	1465 – 1554 Karaman	Kartograf, Deniz Bilimci, Amiral, Matematikçi, Astronom	Kapsamlı dünya haritası	Kitab-ı Bahriye (Denizcilik),
Sabuncuoğlu Şerafeddin	1386 – 1468 (?) Amasya	Hekim, Cerrah, Eczacı, Botanikçi	Deneysel tıb	Kitab-ı Cerrahiye-i al Haniye (Tıb), Mücerrabname (Tıb)
İbni Fadlan	877-960 Irak	Diplomasi,Coğrafya	Uluslararası İlişkileri ayrıntılı inceleme	İbn-i Fadlan Seyahatnamesi

Not: Buraya aldığım Müslüman alimlerden sadece bir kısmıdır. Tam liste oldukça uzundur.