Müslümanlar; Şam, Halep,Antakya ve İskenderiye ,Harran ve Cündîşâpûr gibi bilim merkezi olan şehirlerin halklarıyla iyi ilişkiler geliştirerek onların ilmive teknik seviyelerinden yararlanmasını bildiler. Halife Hz. Ömer döneminde İslam topraklarına katılan Cündîşâpûr’da kütüphane,
tercüme evi, rasathanesi bulunan Hintli ve Yunanlı doktorların görev yaptığı bir tıp okulu mevcuttu. Abbasiler bunlara ve diğer bilim ve teknoloji merkezlerindeki ilim insanlarına gerekli imkânları verdiler. Böylece bilim ve teknoloji bakımından seviyenin hızla yükselmesini sağladı. Emeviler Dönemi’nde başlayan tercüme hareketleri, Abbasiler Dönemi’nde hızla devam ederek büyük bir birikim oluşturmuştur.
Halife Me’mun’un Bağdat’ta 832 yılında kurduğu “Beytü’l-Hikme” adlı ilim merkezi tam bir inceleme araştırma kütüphanesi ve tercüme merkezi olarak faaliyet göstermiştir. Süryanice, Farsça, Hintçe ve Yunanca başta olmak üzere çeşitli dillerden çevrilen eserler sayesinde tıp, riyaziyat (matematik), hendese (geometri), astronomi, fizik, kimya, biyoloji, tarih, coğrafya ve felsefe gibi bir çok bilimde dünyanın o güne kadar sahip olduğu hafızanın neredeyse tümü İslam dünyasına aktarılmıştır. Tercüme edilen bilgiler yeniden değerlendirilmiş hayata ve güncele uygulanmasında başarı sağlanmıştır.Böylece 8-12. yüzyıllar arasında bilim ve teknolojide zirveye çıkılmıştır.
Avrupa'daki Rönesans,İslam Dünyasında Akdeniz dünyası üzerinden Anadolu, “Kuzey
Afrika- Sicilya-İtalya” ve “Kuzey Afrika-Endülüs” güzergahından gerçekleşen transferle mümkün olmuştur. Dolayısıyla medeniyetler arasındaki bilgi aktarımı, İslam kültür ve medeniyetinde ortaya çıkan bilimsel metodoloji sayesinde tüm insanlığın ortak mirasına dönüşmüş olmaktadır.
Ebu Müslim’in isyanı ile sona
eren Emevi iktidarının yerini, Abbasi soyundan gelenlerin kurduğu Abbasi
Devleti aldı. İlk halife Ebul Abbas Abdullah oldu.
MANSUR
1.İkinci Abbasi halifesidir.
2.Kafkasya’dan saldırıya geçmiş olan Hazarları geri püskürttü.
3.Bizans’a karşı önlem alarak sınırlara Türkleri yerleştirdi.
4.Türkleri Azerbaycan ve Musul valisi yaptı.
5.Bağdat şehri kuruldu ve başkent buraya taşındı.
6.İlim ve kültür alanında gelişmeye önem verildi.Farsça, Hintçe, İbranice ve Yunancadan Arapçaya tercüme
çalışmaları yapıldı.
HARUN REŞİT
1.Hazarlarla iyi
ilişkiler kurdu. Böylece Kafkasya’da İslamın yayılmasına katkıda bulundu.
2. Anadolu ve
Horasan’a akınlar düzenlendi, Bizans vergiye bağlandı.
3.Bizans sınırında Antakya Merkezli olarak Tarsus'tan
Diyarbakır'a kadar “Avasım” denilen uç beyliği eyaleti kurularak buralara Türkler
yerleştirildi.
4.Muhafız birliğinde Türklere yer verdi.
5.Avrupa’da Franklarla iyi ilişkiler kurdu.
6.Bağdat’ta hastaneler, rasathaneler ve okullar kurdu.
7.Bilim ve sanat adamlarına sohbetler yaptırdı ve ödüllendirdi.
8.Eğlence alanında sarayda müzikli eğlenceler yaptırdı.
Satranç oyunu yaygınlaştı. Bir Türk oyunu olan Çevgan oyununu da çok severdi (polo
oyunu).
9.Abbasilerin en parlak dönemidir.
ME’MUN
1.Devlet kadrolarında Araplar ve İranlılara karşı bir denge
unsuru olmaları için üst düzey kadrolara Türkleri getirmiştir.
2.Türk askerleriyle
birlikte sefere çıkan ilk Abbasi halifesidir.
3. İç isyanların bastırılmasında da Türkler’den yararlandı.
MU’TASIM
1.Mu’tasım Türk askerlerin desteğiyle devletin başına geçti.
2.Annesi bir Türk’tü.
3.O, yukarda yazılan nedenlerle Türkleri halifelik ordusunda
hakim konuma getirdi.
4.Türkler için “Samarra” şehri kurulmuş, savaşçı
özelliklerinin korunması amacıyla şehir Araplara yasaklandı.. Başkent de bu şehre
taşındı. Böylece İslam tarihine Samarra Devri (836-892) başladı.
5.İktidarına karşı olan isyanları Türkler yardımıyla
bastırdı.
6.Türklerin hakim olduğu halifelik ordusuyla Bizans’a karşı
gaza yaparak Eskişehir’e kadar ilerledi.
*Türklere hem haciplik ve vezirlik gibi üst düzey görevler
hem de Suriye, Mısır, Hicaz, Yemen, Kûfe gibi önemli valilikler verildi.
*Abbasilerin siyasî ve askerî karışıklıklar içine girdiği
dönemlerde Türkler emirülümeralık ve valilikler gibi görevleri başarıyla üstlenerek İslam dünyasında yeniden bir
canlılık katmışlardır.
*Abbasiler, Emevilerin Arap milliyetçiliğinin
aksine bütün müslümanlara eşit davranan bir politika izlemiştir. Bu
durum, Türkler dahil olmak üzere pek çok toplumun İslamiyeti benimsemesinde
önemli bir etken olmuştur.
*Abbasiler döneminde bilim ve kültür çalışmalarına ağırlık
verilmiş, ilkçağ Yunan ve Helen düşünürlerinin eserleri Arapça’ya çevrilerek
incelenmiş ve medreselerde okutulmuştur. Bilim Akademisi olan "Beytülhikme"
kurulmuştur. * Çinliler ve Abbasiler arasında yapılan 751 Talas Savaşı’nda
Türkler, Abbasileri desteklemiş ve savaş sonrasında kitleler halinde İslam
dinine girmeye başlamışlardır.
* 9. yüzyılda başlayan iç karışıklıklar Abbasilerin merkezi
otoritesinin zayıflamasına, siyasi birliğin bozulmasına ve “Tevaif-i Mülük”
devletlerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Abbasilerin
valilere geniş yetkiler vermesi Kuzey Afrika’da İdrisiler ve Ağlebiler,
Mısır’da, Tolunoğulları ve Akşitler, İran’da Tahiriler, Maveraünnehirde
Samanoğulları, Irak’ta Büveyhoğulları’nın ortaya çıkmasına neden olmuştur. * Abbasiler 1258’de Moğolların Bağdat’ı almasının ardından
siyasi olarak sona ermiş, bu saldırılardan kaçan Abbasi halifesini Memlükler
dini lider olarak uzun süre korumuşlardır. * Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi’nin ardından halifelik
Osmanlılara geçmiştir.
Hz. Ali’den sonra başa Muaviye’nin geçmesiyle İslam Tarihinde Emeviler dönemi başlamıştır.Müslümanlar, İstanbul’u iki defa kuşatmış ama alamamıştır.Hz. Muaviye’nin ölmeden önce oğlu Yezid’i halife tayin etmesiyle halifelik babadan oğula geçen saltanata dönüşmüştür.
Muaviye (661 – 680)
İslam Devleti’nin merkezi Kufe’den Şam’a taşınmıştır. Muaviye zamanında iç düzen sağlandıktan sonra fetihlere yeniden başlanmıştır. Müslümanlar iki defa İstanbulu kuşatmalarına rağmen ele geçirememişlerdir. Doğuda Maveraünnehr’in büyük bir kısmı fethedilerek Horasan vilayeti kurulmuştur.
Yezit (680 – 683)
Muaviye’nin ölümüyle yerine oğlu Yezit geçti. Hz. Ali’nin oğlu Hz. Hüseyin onun halifeliğini tanımayarak karşı çıktı. Yezit , Hz. Hüseyin’in üzerine ordu göndererek Kerbela mevkiinde şehit edilmesine neden oldu. (681)
Yezit döneminde Ukbe B. Nafi komutasındaki Emevi orduları Kuzey Afrika’nın fethini tamamlayarak Atlas Okyanusuna ulaşmışlardır.
Abdülmelik (685 – 705)
Abdülmelik zamanında fetihler devam etmiştir. Onun en büyük yardımcısı olan (Zalim) HaccacEmeviler’e karşı isyan eden Abdullah B. Zübeyr’i Kabe’de kuşatarak şehid etmiştir.
Velit (705-715)
Maveraünehir ve Türkistan’ın Fethedilmesi:
Hz. Ömer ve Hz. Osman zamanında İran ve Horasan’ı fetheden İslam orduları Ceyhun‘a kadar ilerlemişlerdi.Böylece Türklerle komşu olan Araplar, Abdülmelik ve oğlu zamanında bölgedeki faaliyetleri arttırdılar. Kuteybe b. MüslimMaveraünnehr’in fethine memur edildi.Beykent‘i 706’da ele geçirdikten sonra Buharave Semerkantalındı (709). Böylece Maveraünnehr müslümanların eline geçti. Kuteybe’nin ölümüyle seferlere devam edilmişsede bir süre sonra Türkler kaybettikleri yerleri geri almışlardır.
İspanya’nın Fethi (711):
Tarık b. Ziyat komutasındaki İslam orduları İspanya’ya geçerek Vizigotlar’la karşılaşmış KadiksSavaşı’nda (711) onları bozguna uğratarak Vizigot Krallığı’na son vermişlerdir. Bundan sonra Endülüs adının verildiği İspanya toprakları Emeviler tarafından gönderilen valilerce yönetilmeye başlanmıştır.
PuvatyaSavaşı (732):
İspanya valiliğine getirilen Abdurrahman El- Gafiki 732’de Fransa’ya girerek Bordo’yu ele geçirdi. İlerleyişini sürdürüp Puvatya’ya saldırdı fakat bu savaşı kaybederek geri çekildi.
– Puvatya, İslam ordularının Batı Avrupa içlerinde ulaştıkları son yer olmuştur. Artık İslam orduları Fransa’dan çekilerek İspanya’ya dönmeye ve bundan sonrada devamlı gerilemeye başlamışlardır.
Kerbala Olayında (680), Hz. Muhammed’in torunu Hz. Hüseyin’in şehit edilmesi Müslümanların Şiiler ve Sünniler şeklinde kesin olarak gruplara ayrılmasına neden olmuştur.
Emevîler Dönemi Genel Özellikleri
1. Arapça resmi dil ilan edilmiş
2. İslam orduları 711 yılında İspanya’nın fethine başlamış böylece İslamiyet Avrupa’da da yayılmaya başlamıştır.
3.Müslümanlar İspanya’ya ENDÜLÜS adı verilmiş 732 yılında Puvatya Savaşı’nda Franklara yenilene kadar Avrupa’da ilerlemişlerdir.
EmevilerinYıkılışındaEtkiliOlanNedenler:
1.Arap milliyetçiliği yapmaları ve diğer milletlere değer vermemeleri
2-Mevaliye (Arap olmayan) eşit ve adil davranmamaları (İslamı kabul etmelerine rağmen onlardan cizye toplamaları),
3– Peygamber(SAV) ailesine düşmanca davranmaları
4- Abbasiler’in Emeviler’e karşı gizli yıkıcı faaliyette bulunmaları.
5-Harici ve Şiiler’in çalışmaları
Bütün bu olumsuzluklardan sonra EbuMüslim El-Horasaniayaklanarak Emeviler’le mücadeleye girişmiş, onları mağlup ederek Abbasi Devletinin kurulmasını sağlamıştır (750)
Not: Burda yazdığımız halifeler uzun süre halifelik yapmış olan ve daha çok etkili olmuş olan Emevî halifeleridir.Aşağıdaki listenin öğrenci tarafından öğrenilmesi gereği yoktur.Sadece genel bilgi ve yukarda sayılan halifeler arasında var olan tarihsel boşlukları izah etmek için verdim.
Emevî Halifeler Listesi:
* İlim ve kültür alanında ilerlediler. (Kurtuba Sarayı) Bir çok Avrupalı öğrenci hatta papazlar Endülüs’e giderek eğitim gördü.
* Halifelikte hak iddia ettiler.
* III. Abdurrahman zamanında en parlak dönemini yaşadı.
* İç karışıklıklar ve çevresindeki hristiyan krallıkların baskısı sonucu 1031’de yıkıldı. Yerine 28 tane beylik kuruldu. (Bu beyliklere genel manada Tevaif-i Mülk veya Mülûkü’t-Tavâif) Bunlardan en önemlisi ve son yıkılanı Beni Ahmer Devleti idi. BENÎAHMERDEVLETİ ( 1232-1492 )
* Gırnata İslam Devleti de denir. (Granada Sultanlığı)
* İspanya’daki son Müslüman devlettir. (Başkent Gırnata)
* İlimde çok ileriydiler ve Avrupa’dan öğrenciler gelirdi.
* 1492’de Hristiyanlar yıktı. Müslümanları ve Yahudileri katlettiler. Osmanlı Devleti yardım etti. Oruç Reis ve Hızır Reis İspanya’daki birçok Müslüman ve Yahudi’yi ölümden kurtardı. Kurtarılan Seferad Yahudileri Selanik, İzmir ve İstanbul’a yerleştirildi.
ELHAMRASARAYI
Elhamra, Gırnata’ya hâkim bir tepe üzerindeki düzlükte, savunma kalesi ve saray olarak yapılmıştır. Bu sebeple ilk bakışta estetikten uzak bir görünümü varmış gibi gözükse de kale duvarlarının içinde muazzam güzellikte bir sarayla karşılaşılır. Duvarlarında kırmızı tuğla, damında kırmızı kiremit kullanıldığı için ismi kırmızı, yani “Elhamra” denilmiştir. Nasri hükümdarları yeni yapılarla kaleyi daha da büyüttüler. Böylece Elhamra, saray ve köşklerden kurulmuş bir kompleks hâline geldi. Sarayların içi kadar bahçeleri de güzeldir. Bunlardan en şahaneleri uzun bir havuzla taçlandırılmış olan El-Bürke Bahçesi (Avlusu), döşemesi mermer kaplı Meksuar Avlusu ve Arslanlı Avlu’dur. Elhamra Sarayı, zarif ve zengin süslemeleri, avluları ve havuzlarıyla komple bir yapıdır. Şarlken Endülüs’ü ele geçirince sarayın bir bölümünü yıktırdı ve yerine Rönesans tarzında bir saray yaptırmaya kalktı. 1522’deki zelzelede ve 1590’da saray bir miktar daha zarar gördü. Ancak, 19. yy. ın ikinci yarısından itibaren korunmaya alındı ve günümüze dek gelebildi.
ABBASÎLER (750-1258)
***Ebu Müslim’in isyanı ile sona eren Emevi iktidarının yerini, Abbasi soyundan gelenlerin kurduğu Abbasi Devleti almıştır.
1-Ebul Abbas Abdullah’tan sonra başa geçen ikinci halife Cafer Mansur döneminde Bağdat şehri kurulmuş ve başkent buraya taşınmıştır.
2-Devletin en parlak dönemi olan Harun Reşid döneminde, Anadolu ve Horasan’a akınlar düzenlenmiş, Bizans vergiye bağlanmıştır.
3-Harun Reşid döneminde, ayrıca Frank Kralı Şarlman ile Endülüs Emevilerine karşı ittifak kurulmuş, Hristiyanların Kudüs’ü ziyaretine izin verilmiştir.
4-Abbasiler döneminde bilim ve kültür çalışmalarına ağırlık verilmiş, ilkçağ Yunan ve Helen düşünürlerinin eserleri Arapça’ya çevrilerek incelenmiş ve medreselerde okutulmuştur. Bilim Akademisi olan "Beytülhikme" kurulmuştur.
5-Çinliler ve Abbasiler arasında yapılan 751 Talaş Savaşı’nda Türkler, Abbasileri desteklemiş ve savaş sonrasında kitleler halinde İslam dinine girmeye başlamıştır.
6- Harun Reşit’in oğullarından Mutasım döneminde gaza ve cihadın Türkler vasıtasıyla sürdürüleceğine inanılmış, Türkler önemli valiliklere ve komutanlıklara getirilmiştir. Ayrıca Türkler için “Samerra” şehri kurulmuş, savaşçı özelliklerinin korunması amacıyla şehir Araplara yasaklanmıştır. Bizans sınırındaki “Avasım” denilen Tarsustan Diyarbakıra kadar olan sınır karakollarına Türler yerleştirilmiştir.
7-Abbasiler, Emevilerin ırkçılığının aksine islama uygun bir şekilde herkese eşit davranan bir politika izlemiştir. Bu durum, Türkler dahil olmak üzere pek çok toplumun İslamiyeti benimsemesinde önemli bir etken olmuştur.
8-9. yüzyılda başlayan iç karışıklıklar Abbasilerin merkezi otoritesinin zayıflamasına, siyasi birliğin bozulmasına ve “Tevaif-i Mülük” devletlerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
9- Abbasilerin “Emir-ül Ümera” denilen valilere geniş yetkiler vermesi Kuzey Afrika’da İdrisiler ve Ağlebiler, Mısır’da, Tolunoğulları ve Akşitler, İran’da Tahiriler, Maveraünnehirde Samanoğulları, Irak’ta Büveyhoğulları’nın ortaya çıkmasına neden olmuştur.
10- Abbasiler 1258’de Moğolların Bağdat’ı almasının ardından siyasi olarak sona ermiş, bu saldırılardan kaçan Abbasi halifesini Memlükler dini lider olarak uzun süre korumuşlardır.
11- Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi’nin ardından halifelik Osmanlılara geçmiştir.
